چه افرادی به اختلال روانی پارانویا مبتلا هستند؟

پارانویا یعنی احساس کنید به نحوی در معرض تهدید هستید، مثلاً تصور کنید کسی شما را زیر نظر گرفته یا کاری بر علیه شما انجام می‌دهد، گرچه هیچ مدرکی که این موضوع را اثبات کند وجود نداشته باشد. بسیاری از افراد در مقطعی از زندگی خود دچار این مشکل می‌شوند. حتی اگر خودتان هم آگاه باشید که نگرانی هایتان بر اساس واقعیت نیستند، اگر اغلب درگیر چنین افکاری باشید، این مسأله می‌تواند برای شما مشکل ساز شود.

تشخیص پارانویا

تست‌های آزمایشگاهی تشخیصی مخصوص شناسایی اختلال پارانوئید وجود ندارد. با این حال، پزشک می‌تواند انواع تست‌های تشخیصی مربوط به بیماری‌های جسمی را انجام دهد و جلوی بیماری‌هایی را بگیرد که فرد را گرفتار پارانویا می‌کند.

اگر پزشک هیچ نوع مشکل جسمی در بیمار مبتلا به اختلال پارانوئید تشخیص نداد، فرد را نزد روان پزشک یا روانشناس می‌فرستد. این افراد برای تشخیص و درمان بیماری‌های ذهنی، آموزش دیده‌اند. روان‌پزشکان و روان‌شناسان از گفتگو‌ها و ابزار‌های ارزیابی که برای تشخیص این نوع اختلال‌ها طراحی شده‌اند، بهره می‌گیرند و اختلال شخصیتی افراد را ارزیابی می‌کنند.

علائم پارانویا

• حالت تدافعی و رفتار‌های خصمانه و پرخاشگرانه دارید.
• زودرنج هستید.
• معتقدید همیشه حق با شما است و سخت می‌توانید آرامش خود را حفظ کنید یا گارد نگیرید.
• نمی‌توانید با دیگران مدارا کنید، آن‌ها را ببخشید یا انتقادپذیر باشید.
• نمی‌توانید به دیگران اعتماد کنید.
• تصور می‌کنید در رفتار‌های طبیعی دیگران یک معنای پنهان وجود دارد.

عوامل ایجاد پارانویا

شدت علائم پارانویا از خفیف تا شدید متغیر است و به علت بروز بیماری بستگی دارد. شایع‌ترین علائم بیماری پارانویا به شرح زیر است:

۱- کمبود خواب شدید

تنها یک شب بی خوابی احتمالاً باعث ایجاد افکار پارانوئید در شما نخواهد شد. اما اگر اغلب بی خواب هستید، این مسأله می‌تواند به تدریج به شما صدمه بزند. ممکن است دیگر نتوانید واضح فکر کنید و احتمال اینکه با دیگران درگیر یا دچار سوء تفاهم شوید بیشتر می‌شود. ممکن است رفته رفته فکر کنید دیگران دست به کار‌هایی برعلیه شما می‌زنند. در حالی که آن‌ها در واقع همان کار‌هایی را می‌کنند که همیشه انجام داده اند. بی خوابی زیاد حتی ممکن است باعث شود کم کم چیز‌هایی ببینید و بشنوید که واقعاً وجود ندارند (در اصطلاح به آن توهم می‌گویند).

افراد بزرگسال برای حفظ هوشیاری و سلامت روانی خود باید ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه داشته باشند.

۲- اضطراب

با افزایش تنش‌ها در زندگی، ممکن است رفته رفته نسبت به اطرافیان‌تان بدبین شوید. عامل اضطراب لزوماً یک چیز منفی مثل بیماری یا بیکاری نیست. حتی یک موقعیت شادی آور مثل عروسی هم می‌تواند باعث نوعی اضطراب شود که به ایجاد افکار پارانوئید در کنار آن احساس شادی بیانجامد.

برای کاهش تنش می‌توانید:

فرصتی را به استراحت و آرامش گرفتن اختصاص دهید تا چیزی که باعث اضطراب تان می‌شود را فراموش کنید.

با دوستان تان وقت بگذرانید.

سراغ چیزی بروید که لبخند و خنده به لب تان می‌آورد.

ورزش کنید.

مدیتیشن کنید تا ذهن تان پاک شود.

۳- اختلالات روانی

اختلال شخصیت پارانوئید می‌تواند اعتماد به دیگران را دشوار کند. این اختلال باعث ایجاد افکار منفی‌ای در مورد دیگران می‌شود که صحت ندارند، مثلاً فرد تصور می‌کند دیگران از او خوش شان نمی‌آید، یا او را مسخره می‌کنند، یا حتی علیه او توطئه می‌کنند. در بعضی موارد، هیچ مدرکی فرد را متقاعد نمی‌کند که تصورات او درست نیستند. این مسأله می‌تواند به ایجاد پارانویای بالینی منجر شود. شاید نه همه‌ی افکار غیر واقعی که به ذهن تان راه پیدا می‌کند، اما برخی از آن‌ها را باور کنید.

اسکیزوفرنی دیگر اختلال جدی‌ای است که می‌تواند تشخیص واقعیت از خیال را دشوار کند. فرد مبتلا اغلب نمی‌داند که افکارش چه زمانی پارنوئید هستند.

اختلال شخصیت مرزی هم باعث نوسانات احساسی سریع می‌شود به گونه‌ای که ممکن است یک لحظه فردی را بپرستید و لحظه‌ای بعد از او بیزار باشید. این اختلال می‌تواند باعث ایجاد افکار پارنوئید و حتی پارانویای بالینی در برخی افراد هم شود.

فقط به این خاطر که شما احساس پارانوئید بودن می‌کنید یا گهگاه در مورد افکار دیگران درباره‌ی خودتان احساس نگرانی می‌کنید، به این معنی نیست که شما دچار اختلال روانی هستید. اینکه شما می‌دانید که افکارتان بی معنی هستند ممکن است نشانه برخورداری از سلامت روان باشد. اما اگر همیشه درگیر این احساسات پارائوئید هستید یا این افکار و احساسات زندگی خانوادگی یا شغلی تان را مختل کرده اند، شاید بهتر باشد به پزشک متخصص مراجعه کنید.

۴- مصرف مواد مخدر

مواد مخدر مثل ماریجوانا، توهم زا‌ها (ال اس دی، قارچ‌های روانگردان) و محرک‌ها (کوکائین، متامفتامین) حاوی مواد شیمیایی‌ای هستند که برخی افراد را برای مدتی کوتاه دچار پارانویا می‌کنند. با پاک شدن سیستم بدن از این مواد شیمیایی، پارانویا هم از بین می‌رود. روز‌ها یا هفته‌ها سوء مصرف الکل هم می‌تواند باعث پارانویای کوتاه مدت شود و در بلند مدت می‌تواند منجر به پارانویای مداوم و حتی توهم شود.

اگر افکار پارانوئیدتان شما را مضطرب می‌کنند یا اگر نشانه‌های خفیفی از افسردگی دارید، مصرف مواد مخدر می‌تواند وضع شما را وخیم‌تر کند. مصرف مواد مخدر در بعضی افراد می‌تواند باعث اختلالات روانی‌ای شود که پارانویای بالینی یکی از عوارض آن‌ها است. الکل هم می‌تواند پارانویا را تشدید کند. به علاوه مصرف الکل خجالت را کمتر می‌کند، مسأله‌ای که کنترل چنین احساساتی را دشوارتر می‌سازد.

۵- از دست دادن حافظه

بیماری آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل که با بالا رفتن سن احتمال بروز آن‌ها بیشتر می‌شود، می‌توانند مغز را به گونه‌ای تغییر دهند که باعث بدبینی فرد نسبت به دیگران شود. شاید متوجه شده باشید یکی از عزیزان تان که دچار زوال عقل است مدتی است چیز‌هایی مثل جواهرات و پول هایش را پنهان می‌کند یا اطمینان دارد که دیگران قصد بدی در مورد او دارند. این بخشی از بیماری او است. پزشک متخصص ممکن است بتواند به شما کمک کند این مشکلات را مدیریت کنید.

آینده‌ی افراد مبتلا به اختلال پارانوئید

آینده‌ی این افراد نسبت به وخامت بیماری‌شان، متفاوت است. اگر اختلال به‌شکل مزمن درآمده باشد، تا پایان عمر همراه آن‌ها خواهد بود. البته برخی از این افراد می‌توانند بیماری خود را کنترل کنند، تشکیل خانواده بدهند و شغل و حرفه‌ای مناسب داشته باشند. اما بیشتر افراد مبتلا به این اختلال، کاملا ناتوان باقی می‌مانند.

درمان پارانویا

پارانویا و بیماری توهم با توجه به علت مولد بیماری درمان می‌شود و گاهی اوقات با ترک مواد مخدر و قطع مصرف الکل بیماری نیز از بین می‌رود. با این حال بسیاری از بیماران مبتلا به پارانویا از قبول درمان امتناع می‌کنند و به همین دلیل دوران بهبود طولانی می‌شود.

اگرچه هیچ روشی برای درمان صددرصدی عارضه‌های مولد پارانویا وجود ندارد، اما درمان به بیمار کمک می‌کند تا علائم را مدیریت کند و زندگی شادتر و پربارتری را پشت سر بگذارد. درمان به نوع و شدت عارضه بستگی دارد. در ادامه روش‌های درمان بیماری پارانویا را با هم مرور می‌کنیم.

درمان دارویی

دارو‌های ضداضطراب یا دارو‌های ضدروان‌پریشی (آنتی سایکوتیک) برای برطرف کردن بعضی علائم تجویز می‌شود. البته بیماران مبتلا به پارانویا به علت بدبینی و هراس از دسیسه‌چینی دیگران از مصرف دارو خودداری می‌کنند.

در صورت ابتلا به عارضه‌هایی، چون پسیکوز (روان پریشی)، اسکیزوفرنی یا اختلال‌های هذیانی درمان دارویی درمان اصلی خواهد بود.

روان درمانی

روان درمانی که شامل رفتار درمانی شناختی می‌شود، به بیمار کمک می‌کند تا علائم را مدیریت کند و توانایی عملکردی خود را بهبود دهد. روان درمانی به ویژه برای بیماران مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید یا پارانویا مفید است. مهارت‌های مدیریت علائم مانند آرام سازی (ریلکسیشن)، تکنیک‌های کاهش استرس و تعدیل رفتار به بیمار آموزش داده می‌شود.

بستری شدن

چنانچه بیماری پارانویا شدید باشد، بیمار باید بستری شود تا عارضه مولد پارانویا پایدار شود.

در برخورد با بیمار پارانوئید چه باید کرد؟

حقیقت این است که تعامل با چنین افرادی کار آسانی نیست، خصوصاٌ اگر بیمار از بستگان نزدیک شما باشد. ولی راهکار‌های زیر می‌تواند به متعادل نگه داشتن اوضاع کمک کند:

• هنگامی که فرد می‌خواهد درباره افکار و نگرانی‌های خود با شما صحبت کند، در حد محدود به او گوش دهید.
• با او همدلی کنید، اما با رفتار‌ها و صحبت‌های نادرستش موافقت نکنید.
• در حاشیه و لفافه با او سخن نگویید. درباره هر چیز مستقیم حرف بزنید.
• او را برای درمان تشویق کنید.
• اگر بیمار پارانویا شما را متهم به کاری می‌کند، اعتراف دروغ نکنید. زیرا با این کار، ماجرا تمام نمی‌شود.

• در صورت شنیدن سرزنش و طعنه، تا جایی که می‌توانید بی‌تفاوت باشید.