خواستگاری زن از مرد: آقای محترم، همسر من می‌شوید؟!

دو سه سالی می‌شد که با هم همکار بودند. پسر خوب و نجیبی به نظر می‌رسید و از هر لحاظ برایش جذاب بود. احساس می‌کرد نیمه گمشده و مرد رویاهایش را پیدا کرده است. تلاش کرده بود به شکل غیر مستقیم نظرش را به خود جلب کند اما انگار تلاش‌هایش موفق نبود و این همکار آقا به رغم داشتن شرایط، انگار برنامه‌ای برای ازدواج نداشت. در بین همکاران و آشنایان هم کسی آنقدر برایش قابل اعتماد نبود که حرف دلش را به او بزند و او را واسطه علاقه‌اش به مردی کند که او را دوست می‌داشت. از طرفی هم دلش نمی‌خواست دست روی دست بگذارد تا مرد رویایی‌اش برای ازدواج با کس دیگری اقدام کند. باید کاری می‌کرد و به همین خاطر گزینه‌های مختلف را پیش رو گذاشت. راهکار دیگری باقی نمانده بود؛ تنها چاره این بود که سنت شکنی کرده و از همکارش خواستگاری کند! اما شرع و عرف در این باره چه نظری داشتند؟

نه فقط در ایران که در اغلب کشورهای دنیا و فرهنگ های گوناگون این مرد است که از زن خواستگاری می‌کند و در کمتر فرهنگ و جامعه‌ای خواستگاری زنان از مردان مرسوم است. اما این سنت عرفی بارها توسط برخی از زنان و دختران شکسته شده و بر خلاف رویکرد رایج این زنان و دختران به سراغ مرد مورد علاقه خود رفته و تصمیم گرفتند پیش از آن که انتخاب شوند، خودشان انتخاب کنند. این تفکر در بین نسل‌های جدید یعنی دهه هفتادی ها و دهه هشتادی ها رایج‌تر است. اما همچنان روند رایج خواستگاری و تشکیل خانواده بر مبنای خواستگاری مرد از زن استوار است و کمتر دختری راضی می‌شود به سراغ پسر مورد علاقه اش رفته و از او خواستگاری کند و با عنایت به فرهنگ غالب جامعه و عرف رایج، تبعات احتمالی این خواستگاری را بپذیرد. اما شرع در این باره چه نظری دارد و آیا خواستگاری دختر از پسر در شرع هم مشکل و مانعی دارد یا خیر ؟

 خواستگاری زن از مرد در صدر اسلام

وقتی به سراغ آیات و روایات اسلامی می‌رویم متوجه می‌شویم که در هیچ کجای دین اسلام و روایات و آیات الهی خواستگاری زن از مرد تقبیح نشده و حتی طرح پیشنهاد ازدواج از طرف زن به مرد در تاریخ اسلام بی‌سابقه نیست!

معروفترین خواستگاری زن از مرد در تاریخ اسلام هم مربوط به خواستگاری حضرت خدیجه (س) از پیامبر عظیم‌الشان اسلام است. حضرت خدیجه با وقوف به اخلاق شایسته و ایمان حضرت رسول اکرم (ص)، به آن بزرگوار پیشنهاد ازدواج دادند و حضرت محمد (ص) هم که حضرت خدیجه را زنی پاکدامن و بزرگوار دیدند با از این پیشنهاد استقبال کردند و ثمره این ازدواج مبارک هم شجره طیبه کوثر و امامت و ولایت بود. مهم‌ترین نکته در این خواستگاری و ازدواج اما ویژگی های حضرت رسول (ص) بود. در واقع حضرت خدیجه (س) می‌دانستند پیامبر اکرم (ص) فردی با شخصیت و برخوردار از اخلاق حسنه و منشی نیکو است. اما اگر فردی عادی در مقابل ایشان قرار داشت ممکن بود این خواستگاری  موجب تحقیر وی شود.

 مانع شرعی برای خواستگاری زن از مرد نداریم

اقدام به خواستگاری از سوی دختر هیچ منع شرعی ندارد. در صیغه عقد، درخواست ازدواج از جانب زن و پذیرش آن از طرف مرد است و از نظر حکم اسلامی خواستگاری زن حرام نیست بلکه خواستگاری مرد از زن سنت و عرف جامعه است. خواستگاری دختر از پسر از منظر شرعی تنها یک شرط دارد و آن اذن پدر دختر است و باید دختر پیش از خواستگاری رضایت پدرش را جلب کرده باشد.

استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب نظام حقوق زن اسلام، فلسفه خواستگار مرد از زن را اینگونه توجیه می‌کنند:«طبیعت، مرد را مظهر طلب و عشق و تقاضا آفریده است و زن را مظهر مطلوب بودن و معشوق بودن، طبیعت زن را گل و مرد را بلبل، زن را شمع و مرد را پروانه قرار داده است».

به باور استاد مطهری این یکی از تدابیر حکیمانه و شاهکارهای خلقت است که در غریزه مرد نیاز و طلب و در غریزه زن ناز و جلوه قرار داده است. خلاف حیثیت و احترام زن است‌که به دنبال مرد بدود، برای مرد قابل تحمل است که از زنی خواستگاری کند و جواب رد بشنود و آن‌گاه از زن دیگری خواستگاری کند و جواب رد بشنود تا بالاخره زنی رضایت خود را به همسری با او اعلام کند.

برای زن که می‌خواهد محبوب و معشوق و مورد پرستش باشد و از قلب مرد سر در آورد تا بر سراسر وجود او حکومت کند، قابل تحمل و موافق غریزه نیست که مردی را به همسری خود دعوت کند و احیاناً جواب رد بشنود و سراغ مرد دیگری برود.

 از قدرت نه شنیدن تا تصمیم‌گیری های احساسی!

محسن نصری جامعه شناس و کارشناس مسائل مذهبی درباره چرایی عرف شدن خواستگاری مرد از زن  می‌گوید:« اگرچه در جامعه ما و بسیاری از کشورهای دنیا پیشنهاد ازدواج از سوی مرد مطرح می‌شود نه زن اما خواستگاری زن از مرد هم امر خلاف شرعی نیست. با وجود این متداول شدن خواستگاری مرد از زن دلایل متعددی دارد. نخستین دلیل اینکه پاسخ نه شنیدن برای آقا از خانم راحت‌تر است. زن به دلیل حساسیت ها و ظرافتهای روحی‌اش نه شنیدن و شکست در خواستگاری برایش سخت است و به همین دلیل می‌گویند بهتر است آقا که تحمل بیشتری در این زمینه دارد برای خواستگاری پیش قدم شود. نکته دوم اینکه جایگاه، موقیعت و ارزش زن در جامعه است. به همین دلیل هم برای حفظ این ارزش و جایگاه خواستگاری از سوی مرد صورت می‌گیرد.»

بنا به تاکید نصری در کنار تمام این ها زنان به دلیل روحیه لطیف و مهربانی ممکن است تصمیمات شان بیشتر احساسی باشد و به واسطه غلبه احساسات نتوانند خواستگاری دقیق و درستی داشته باشند. به همین دلیل هم امر متداول در تمام کشورها و جوامع این است که آقایان به خواستگاری خانم ها بروند و این مخصوص کشور ما یا برای مسلمانان نیست و در تمام ادیان و جوامع روال کلی بر مبنای خواستگاری مرد از زن گذاشته شده است.

ترجیح خواستگاری شدن به خواستگاری کردن

اگر خانمی به خواستگاری آقا برود با عنایت به عرف رایج در جامعه آیا ممکن است برای خانم تبعات اجتماعی به بار بیاورد؟

نصری در پاسخ به این سوال می گوید:« با توجه به اینکه این مسئله فرهنگ نهفته در جامعه ماست و طبیعتا خلاف این در فرهنگ جامعه ما و بین مردم ما این کار ناهنجاری محسوب می شود.»

این جامعه شناس در پاسخ به اینکه به نظر می‌رسد در بین نسلهای مختلف دختران در رابطه با این موضوع نگاه متفاوتی وجود داشته باشد اینگونه پاسخ می‌دهد:« تفاوت بین نسل ها وجود دارد اما یک اصول ثابتی در خلقت زن و مرد هست که زمان و مکان نمی‌شناسد. لطافت و احساساتی بودن در همه خانم های دنیا وجود دارد و مخصوص خانم های ایرانی نیست و همه نسل های زنان همین خصوصیات را دارند. همچنین اینکه باید شان و شخصیت و احترام زن بیشتر رعایت شود یک اصلی است که در تمام دنیا پذیرفته‌اند و زمان و مکان خاصی ندارد. اگرچه خانم های دوران ما با عنایت به تحصیلات و پیشرفت هایی که دارند و همچنین نگاه جامعه به آنان با گذشته بسیار متفاوت شده است . اما این روحیه و تفکر و احساس موجب می‌شود تا خود خانم‌ها راغب باشند از آنها خواستگاری شود و خودشان به خواستگاری نروند فرقی هم نمی‌کند تحصیلات عالیه داشته باشند یا تحصیلات معمولی ولی به  هر حال خانم‌ها هم ترجیح می‌دهند آقایان از آنها خواستگاری کنند.

واسطه‌گری ازدواج راهکاری پسندیده و ارزشمند

در حال حاضر حدود ۱۳ میلیون جوان در حال عبور از سن مناسب ازدوج هستند و آمار ازدواج هر سال کمتر از سال قبل می‌شود. در این میان باید فکری کرد. شاید واسطه‌گری در ازدواج بتواند این گره کور را بگشاید. نصری در این باره می‌گوید:« اینکه افرادی به ازدواج جوانان و آشنایی آنها کمک کنند از نظر اسلامی هم بسیار پسندیده است.»

***خطر تجرد قطعی جدی است

از نگاه این جامعه‌شناس اگرچه سبک های خواستگاری و ازدواج با گذشته فرق کرده اما هنوز هم با روش‌های جدید که وجود دارد و با ارتباطات و تعاملات جدیدی اینکه کسی برای آشنایی و ازدواج دختر و پسری واسطه شده و برای برقراری ارتباط میان آنها تلاش کند، قطعا یکی از عبادت‌ها و ارزش‌های بزرگ است. نصری تاکید می‌کند:« ما امروز با معضل سن ازدواج مواجهیم و ممکن است افرادی به خصوص از میان خانم ها با بالا رفتن سن به سمت تجرد قطعی بروند و در این شرایط واسطه‌گری در ازدواج  کار بزرگ، معنوی و ارزشمندی است.»

به باور این جامعه‌شناس فارغ از اینکه آشنایی معرفی دختر و پسر به یکدیگر با چه روشی باشد آنچه اهمیت دارد ورود خانواده‌ها به این عرصه و تحقیق و شناخت طرفین از یکدیگر است که می‌تواند به یک ازدواج منطقی و ماندگار منجر شود.” ایرنا زندگی ”