موضوع ساختن یا نساختن سد تنگ سرخ شیراز هر از چندگاهی سایه خود را بر مباحث این کلانشهر می گسترد؛ پس از مدتی که آفتاب بگو و مگوها پشت دیوارهای عادت به غروب میل می کند، این بحث ها هم معلق می شود تا روزی دیگر و روزگاری تازه تر.
از میانه‌های دومین ماه سال ۹۸ دوباره زمزمه‌های ساخت این سد بالا گرفته و ادامه دارد؛ موافقان و مخالفان ساخت این سد هریک برای گروه دیگر دلایل خود را بیان می‌کنند.
** تنگ سرخ در تنگه ابهام و گیرودار مجوز
سال ۹۰ زمانی که کلنگ احداث سد تنگ سرخ در بالادست کلانشهر شیراز به زمین زده شد شاید کمتر کسی گمان می‌کرد سرنوشت ساخت آن در هاله‌ای از ابهام باشد.
هر از چند گاهی اخباری مبنی بر تحرکات زیرپوستی و بدون داشتن مجوز برای ساخت این سد منتشر می‌شود و این درحالی است که به گفته مسئولان محیط زیست کشور و استان فارس هنوز این نهاد مجوزی برای ساخت سد تنگ سرخ صادر نکرده است و حتی یکبار نیز گزارش ساخت این طرح در کمیته ملی ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه‌های عمرانی رد و با ساخت آن مخالفت شده است.
به گفته برخی عشایر و اهالی بومی منطقه تنگ سرخ در طول سالیان گذشته بارها آنها شاهد ساخت و ساز شبانه با استفاده از پروژکتورهای عظیم بوده‌اند که لودرها و بولدوزرهای غرنده، شب‌ها تپه‌ها و خاک‌ها را می‌شکافند.
مخالفان ساخت این سد بارها آنچه دلایل و مستندات برای جلوگیری از ساخت این سازه داده اند بیان کرده اند.
برخی اعضای شورای شهر شیراز معتقدند موافقان این طرح تنها به کلی گویی بسنده کرده اند و تاکنون دلیل منطقی و قابل قبولی برای صرف حدود هزار میلیارد تومان سرمایه کشور برای ساخت این سد ارائه نکرده‌اند.
برخی متخصصان محیط زیست می‌گویند که اگر سد تنگ سرخ ساخته شود سیلاب و روان آب‌هایی که اکنون از طریق رودخانه خشک وارد دریاچه مهارلو می‌شود و تنها دلیل زنده ماندن آن این دریاچه است در پشت دیواره این سد مانده و هرگز به تن نیمه جان این دریاچه که دستاویز خشکسالی ۱۰ ساله نیز شده نخواهد رسید و جان مهارلو را خواهد گرفت.
دریاچه آب شور مهارلو که در مجاورت شیراز واقع شده و بنا به ارزیابی اقلیم شناسان نقش مؤثری در تلطیف آب و هوای این کلانشهر و معتدل بودن آن دارد تنها به خاطر ورود همین روان آب‌ها که در سالیان اخیر کاهش چشم گیری نیز داشته زنده مانده و شاید اگر بارندگی ابتدای سال ۹۸ که منجر به بروز سیلاب در شیراز شد نبود تابستان امسال باید مرگ کامل این دریاچه را به نظاره می‌نشستیم.
مخالفان ایجاد سد تنگ سرخ می‌گویند: اکنون که سد تنگ سرخ ایجاد نشده وضعیت دریاچه مهارلو (نمک) چنین است و اگر در آینده این سازه در میانه شاهراه حیاتی تزریق آب به این دریاچه علم شود همین میزان آب کم نیز دیگر سالانه وارد این دریاچه نخواهد شد و تنگ سرخ عملاً به سدراه ورود آب به این دریاچه تبدیل می‌شود و خشک شدن مهارلو زندگی مردم شیراز را به شدت تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، همانگونه که در سالیان اخیر با خشک شدن بخش‌هایی از این دریاچه مشکلات تنفسی، پوستی، زیست محیطی و…. دامن ساکنین بومی این مناطق را گرفته است.
متخصصین محیط زیستی مخالف احداث سد تنگ سرخ، معتقدند یکی از مشکلات محیط زیستی که بعد از احداث این سد رخ خواهد داد، عدم رعایت حقابه دریاچه مهارلو در پایین دست آن است همانگونه که در نمونه‌های مشابه نیز سابقه دارد؛ این مورد بعد از ساخت سد رعایت نخواهد شد و مهارلو نیز به سرنوشتی مانند بختگان دچار می‌شود.
** سد تنگ سرخ برای مهار سیلاب
مدیر کل دفتر فنی استانداری فارس گفت: عملیات اجرایی سد تنگ سرخ از چند سال پیش به صورت مشترک از سوی شرکت آب منطقه‌ای فارس و شهرداری شیراز آغاز شده که بزرگترین حوزه آبریز شهر شیراز تلقی می‌شود.
امیرحسین جمشیدی ادامه داد: از لحاظ مهار سیل و سیلاب هیچکدام از متخصصان شکی ندارند که احداث سد تنگ سرخ به مهار سیلاب کمک می‌کند، مشکلی که در مراحل اجرایی ساخت این سد پیش آمده مربوط به سازمان حفاظت محیط زیست کشور است که به دلیل تأثیراتی که روی اکولوژی و محیط زیست شهر می‌گذارد تاکنون موافقت کتبی خودشان را با احداث سد اعلام نکردند که یکی از کارهایی که ما بتوانیم بعد از سیل انجام دهیم این است که اهمیت احداث سد را بیشتر گوشزد کنیم تا مجوز نهایی احداث آن صادر شود.
** جلسه برای تعیین خوبی و بدی سد
عضو شورای شهر شیراز گفت: جلسه‌ای سه ساعته اخیراً در کمیسیون معماری و شهرسازی شورای این شهر برای تعیین تکلیف وضعیت ساخت یا عدم احداث سد تنگ سرخ برگزار شد.
مهدی حاجتی با بیان اینکه موافقین و مخالفین در این جلسه اظهارات خود را برای ساخت و یا عدم ساخت سد تنگ سرخ بیان کردند، افزود: مستندات علمی مخالفین ساخت سد تنگ سرخ این بود که به استناد غارهایی که در این محل وجود دارد و نقشه‌های زمین شناسی این منطقه و همچنین بافت زمین در این محل که آهکی با پوشش مارنی است، ساخت سد تنگ سرخ در بالادست کلانشهر شیراز پر خطر خواهد بود.
او اظهار داشت: مخالفین ساخت سد تنگ سرخ اظهار می‌کنند که این کار اقتصادی نیست زیرا باتوجه به جنس زمین این منطقه بعد از ساخت این سد بصورت مداوم حفره‌هایی در بستر این سد تشکیل خواهد شد که مجبور می‌شوند مداوم این حفره‌ها را با مصالح و شیوه‌های فنی پر کنند و به این دلیل ساخت آن منطقی و به صرفه نیست و هزینه‌های زیادی در پی خواهد داشت.
رئیس کمیسیون نامگذاری شورای شهر شیراز بیان کرد: مخالفین سد تنگ سرخ با محاسبات دقیق علمی اثبات می‌کنند که با توجه به حجم این سد که حدود ۱۶ تا ۲۰ میلیون مترمکعب خواهد بود، بعد از احداث ظرف مدت حداکثر ۱۷ ساله این سد با رسوباتی که از بالادستی به بستر آن منتقل می‌شود پرخواهد شد.
وی با اشاره به اینکه برآورد هزینه ساخت این سد حدود ۸۰۰ میلیارد تومان خواهد بود، گفت: این رقم در حالی هزینه خواهد شد که در طول مدت ساخت این سد افزایش هزینه‌های جانبی وجود نداشته باشد و عملاً با کارکرد حدود ۲۰ ساله‌ای که کارشناسان مخالف این طرح برای بهره وری از آن پیش بینی می‌کنند، صرف این هزینه هنگفت به هیچ وجه منطقی نیست.
حاجتی با اشاره به اینکه هنوز کارکرد این سد به درستی از سوی موافقین اجرای این طرح بازگو نشده، افزود: موافقین ساخت سد تنگ سرخ در جلسه‌ای که اخیراً در شورای شهر شیراز برای تعیین تکلیف وضعیت ساخت این سد برگزار شد هیچ حرف حساب و دلیل منطقی برای ساخت آن نداشتند و با مستندات کافی نیز در این جلسه شرکت نکردند.
وی عنوان کرد: اخیراً دوباره تحرک‌ها و ساخت و سازهایی در محل تنگ سرخ شکل گرفته که به همین دلیل فعالین محیط زیستی نیز نسبت به آن واکنش نشان داده و به دنبال سد کردن راه ساخت این سد هستند.
** شهردار شیراز موافق ساخت سد
حاجتی اظهار داشت: شهردار شیراز بدون اطلاع شورای اسلامی شهر شیراز نامه‌ای به استانداری فارس در خصوص ساخت سد تنگ سرخ ارسال کرده که محتوی و متن این نامه نشان از این مساله دارد که شهرداری این شهر نیز موافق ساخت این سازه است.
عضو شورای شهر شیراز بیان کرد: ساخت سد تنگ سرخ در مجاور شیراز مخالف پدافند غیرعامل خواهد بود و اگر براثر اتفاق و بحرانی این سد به یکباره تخریب شود خطر جدی کلانشهر شیراز را که در پایین دست آن قرار دارد تهدید خواهد کرد.
وی عنوان کرد: وجود این سد در بالادست شیراز مانند سایه‌ای خطرناک همیشه در بالای سر شیراز خواهد بود.
**ورود کمیسیون برای تعیین تکلیف
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان فارس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: در هفته‌های اخیر شورای شهر شیراز بحثی را در پیش گرفته که نشانگر تعیین تکلیف وضعیت سد تنگ سرخ است.
نبی الله مرادی افزود: شورای شهر شیراز تاکید دارد که وضعیت ساخت یا عدم ساخت سد تنگ سرخ تصمیم گیری نهایی شود که بر این مبنا جلسه‌ای اخیراً در کمیسیون معماری و شهرسازی این شورا برگزار شد تا موافقین و مخالفین در این خصوص بحث و تبادل نظر کنند تا شهرداری و سایر دستگاه‌های متولی ساخت این سد را دنبال و این طرح را جمع کنند و یا اینکه کارگاهی که در این محل تجهیز شده جمع آوری و جلو هزینه‌های اضافه گرفته شود.
وی با بیان اینکه دستکاری هایی در بستر آبراه این منطقه با هدف ساخت سد انجام شده که باید سرانجام این سازه‌ها نیز مشخص شود، گفت: من نیز به عنوان نماینده محیط زیست در این جلسه حضور داشتم و نمایندگان مختلفی از دستگاه‌هایی نظیر نظام مهندسی، جهاد کشاورزی، دانشگاه، شرکت آب، اعضا شورای شهر و … حضور داشتند و موافقین و مخالفین بحث‌هایی را مطرح کردند.
**حرفهای مخالفین به موافقین چربید
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان فارس ادامه داد: در پایان این جلسه نتیجه گیری از سوی برخی اعضا شورای شهر شیراز بدین شکل مطرح شد که مخالفین ساخت سد تنگ سرخ تمام اظهارات خود مبنی بر مخالفت با احداث این سد را براساس عدد و رقم و مستند بیان کردند اما موافقین ساخت سد تنگ سرخ تنها به کلی گویی بسنده کردند و از ساخت این سد دفاع قابل قبولی نکردند.
وی در ادامه سخنان خود بیان کرد: ۵۵ عنوان پروژه عمرانی مشمول دریافت ارزیابی زیست محیطی می‌شود که تصمیم گیری در خصوص ۲۰ مورد از این تعداد به استان‌ها تفویض اختیار شده و مابقی که ساخت سدها نیز جز این موارد است در دفتر مرکزی سازمان حفاظت از محیط زیست و کارگروه ملی درباره آن تصمیم گیری می‌شود.
**محیط زیست رأی مخالف داده
مرادی اضافه کرد: سال ۹۴ درباره ساخت طرح اولیه سد تنگ سرخ در کمیته ملی ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه‌های عمرانی تصمیم گیری و رأی مخالفت نسبت به ساخت این سد صادر شد.
وی ادامه داد: کسانی که دنبال ساخت این سد هستند در پایان سال ۹۵ مجدداً گزارش ارزیابی جدیدی به اداره کل حفاظت از محیط زیست استان فارس ارائه و عنوان کردند که تغییراتی در طرح اولیه ساخت سد تنگ سرخ لحاظ شده که یکی از موارد این اصلاحیه‌ها کاهش ارتفاع این سد بود و درخواست بررسی دوباره کردند.
**ساخت سد در گیر و دار مهندسی ارزش
معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان فارس اضافه کرد: این اداره کل نیز طرح جدید ساخت سد تنگ سرخ را به کمیته ملی ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه‌های عمرانی ارجاع داد که بررسی در این باره در خرداد سال ۹۶ در دستور کار این کمیته قرار گرفت و نهایتاً در سال ۹۷ نامه‌ای با امضا معاون محیط زیست انسانی این سازمان به وزارت نیرو ارسال شد مبنی بر اینکه برای رسیدگی بیشتر به این پرونده مهندسی ارزش باید برای آن انجام شود.
وی توضیح داد: مهندسی ارزش روند و ساز و کاری مشخص دارد که مقرر شد که برای تعیین تکلیف وضعیت سد تنگ سرخ ابتدا این مهندسی ارزش انجام و بعد درباره آن تصمیم گیری نهایی انجام شود.
مرادی عنوان کرد: با وجود اینکه یکسال از ارسال این نامه به وزارت نیرو و نمایندگی استانی این وزارتخانه در استان فارس می‌گذرد اما تاکنون این کار انجام نشده و به نظر رغبتی برای این کار از سوی متولیان ساخت این سد وجود ندارد که حتی به نامه مذکور نیز هیچ پاسخی داده نشده است.
وی اظهار داشت: کمیته ملی ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه‌های عمرانی تاکنون برای ساخت چندین مورد سد در سطح کشور رأی بر تهیه مهندسی ارزش داده بگونه ای که براساس یک ساز و کار علمی مشخص مشاورین و متخصصین موافق و مخالف یک پروژه نظرات علمی خود را ارائه و در نهایت درباره ساخت سد نتیجه گیری نهایی انجام می‌شود.
** ساخت سد تنگ سرخ و سیاسی شدن
پدر علم هیدروژئولوژی ایران و استاد دانشگاه شیراز گفت: موافقین و مخالفین ساخت سد تنگ سرخ که در جلسه کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر شیراز که اخیراً برای تعیین تکلیف این سد برگزار شده حضور داشته‌اند هیچکدام متخصص سدسازی نبودند و قطعاً اینچنین جلساتی هرگز به نتیجه نخواهد رسید.
عزت الله رئیسی اردکانی افزود: مسائل تخصصی زمانی که دستخوش موضوعات سیاسی می‌شود دیگر ارزش علمی نخواهد داشت و موضوع سد تنگ سرخ نیز از این دسته است.
وی ادامه داد: ساخت سد تنگ سرخ در حال حاضر تنها به دلیل مخالفت سازمان محیط زیست به نتیجه نرسیده است و تا زمانی که این سازمان با احداث سد موافقت نکند امکان ساخت سد تنگ سرخ وجود ندارد.
پدر علم هیدروژئولوژی ایران با بیان اینکه به لحاظ فنی می‌توان با صرف هزینه بیشتر این سد را در مقابل زلزله مستحکم ساخت، گفت: اما اصل موضوع پیرامون ساخت سد تنگ سرخ منابع آبی است و اینکه اثر این سد روی پایین دست و دریاچه چه خواهد بود؟ و این مهمترین مساله است.
وی از توضیح بیشتر در این باره اجتناب کرد و گفت: در شرایط کنونی جو پیرامون ساخت این سد سیاسی شده و در این شرایط ترجیح می‌دهم دیگر حرفی نزنم.
کارگاه ساخت سد تنگ سرخ که عملیات آن بهمن سال ۱۳۹۰ آغاز شد، در فاصله ۲ کیلومتری شهرک‌های شمال غرب شیراز واقع شده است.
این سد از نوع خاکی با هسته رسی و به ارتفاع حدود ۸۰ متر از بستر سنگی پیش بینی شده است.
اهداف مختلفی برای ساخت این سد اعلام شده که از جمله آنها می‌توان به ذخیره سازی و استفاده از آب رودخانه خشک برای تأمین آب مورد نیاز باغ‌های قصردشت شیراز و همچنین برای کنترل سیلاب بخصوص درفصل زمستان که در برخی سال‌ها خسارات فراوانی را به واحدهای مسکونی و تجاری شهر شیراز وارد می‌کند، اشاره کرد.گزارش از: محمدامین افشارپور/ایرنا
نظرات