جلوه‌های ناب باغ جهان‌نمای شیراز |بهار ۹۸

به گزارش اول فارس به نقل از تسنیم شیراز، باغ جهان‌نما از کهن‌ترین باغ‌های شیراز محسوب می‌شود که در گذشته جزء صحرای جعفرآباد و مصلی شیراز بوده و در دوره سلسله آل مظفر و آل اینجو این باغ و دشت زیردست حوالی آن سرسبز و بسیار آباد بوده است. دو دشت جعفرآباد و مصلی که همواره پوشیده از باغ‌های جان‌ نواز و روح‌افزا بوده، در اشعار حافظ شیرازی به آنها اشاره شده است.

باغ جهان‌نما همانند سه باغ مشهور ارم و دلگشا و باغ‌تخت قراچه در دوره آل مظفر و آل اینجو یعنی پیش از یورش تیمور گورکانی به باغ‌های شیراز در نهایت آبادانی بوده و «ابن عربشاه» مورخ دوره تیمور در عجایب المقدور این باغ را “زینت الدنیا” نامیده است.

این باغ در هنگام اقامت تیمور گورکانی همچون سایر باغ‌های نامدار آن دوره مورد توجه واقع شده به‌طوری که دستور می‌دهد همانند آن را در اطراف سمرقند احداث کنند و جهان نما بنامند.

البته باغ جهان نما در دوران صفویه هم بنا به اسناد موجود تاریخی، آباد و با اهمیت بوده و «شاردن» که در دوره صفویه شیراز را دیده درباره آن نوشته است “دروازه شهر (دروازه قرآن) به خیابان بسیار زیبایی منتهی می‌شود که دراز و باریک است. در دو سوی این خیابان باغ‌هایی است که جبهه آنها در سمت خیابان دویست پا و هریک دارای سر در و مدخل باشکوهی است با طاق نیم گنبدی و بر فراز هر سر در یک کلاه فرنگی ساخته‌اند. درهای باغ از دو سو مقابل هم قرار گرفته و قرینه بودن آنها وضع جالبی به وجود آورده است. در وسط این خیابان حوض مربع شکلی است که پهنای این حوض به اندازه خیابان است و برای این که بتوان از دو طرف آن گذشت، سر در باغ های دو سو به اندازه سی پا عقب نشسته است.”

از نوشته‌های شاردن و طارونیه اینگونه استنباط می‌شود که در طرفین خیابان باغ‌هایی وجود داشته که یکی باغ‌جهان‌نما و دیگری باغ‌نو خوانده می‌شده است.

پس از سلسله صفوی در دوره ناامنی کشور باغ‌ جهان‌نما نیز ویران می‌شود، براساس روایت میرزا محمد کلانتر فارس، این باغ در دوره حکومت کریم‌خان زند احیاء و عمارت وسط باغ احداث شد.

کریم خان زند این باغ را در سال ۱۱۸۵ ه. ق حصارکشی کرد و عمارت مزبور را در وسط آن ساخت و در اطراف عمارت، خیابان‌کشی‌های زیبا و درختکاری مفصلی ایجاد کرد. طرح این باغ را کریم خان همانند باغ نظر، طرح‌ریزی و اجرا کرد.

محمدهاشم آصف رستم‌الحکما که در اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه می‌زیسته، باغ جهان‌نما را بدین نحو وصف کرده است ” در خارج شهر یک باب سرا بوستان مربع بسیار وسیعی است که در میانش عمارت چهاردهنه‌ای است و از چهار طرفش حوض‌های موزون و جدول‌های پرآب و روان و همه آن باغ پر از سرو موزون و گل‌های رنگارنگ و ریاحین گوناگون و قصر بسیار عالی منقش زرنگاری بر سر درش ساخته و آن سرا بوستان مشرف به باغ دلگشای دیگر… .”

حاج میرزا حسن فسایی که در اواسط دوره قاجاریه می‌زیسته نیز درباره آن می‌نویسد: ” باغ جهان‌نما در جانب صبوی شهر شیراز به مسافت میلی کمتر، حضرت کریم خان زند در سال هزار صد و هشتاد و اند، حصاری از آجر و گچ در مقابل بهای سیصد من بذر گندم کشیده، عمارتی معروف به کلاه فرنگی در میان آن از آجر و گچ در نهایت استحکام ساخته که از صدمه چندین زلزله آسیبی به حصار گچ و عمارت آن نرسیده است و در داخل باغ چهار خیابان از سروهای آزاد ساخته و تاکنون که نزدیک به صد و بیست سال از کاشتن آنها گذشته به خرمی و تنومندی باقی است.”

فرصت‌الدوله شیرازی، لرد کرزن سیاست‌مدار انگلیسی در دوران قاجاریه و مهدی‌قلی هدایت مخبرالسلطنه از دیگر راویانی هستند که باغ‌ جهان‌نمای شیراز را توصیف کرده‌اند.باغ‌ جهان‌نما اکنون براساس همان طرح گذشته، بازسازی و محلی برای حضور و تفرج گردشگران شده است.

فضای وسیع این باغ، چشم‌اندازی زیبا برای هر گردشگری است که ساعت‌های آرامی را در محوطه آن به گردش بپردازد.معماری عمارت کلاه‌فرنگی میان باغ نیز همانند سایر سازه‌های باقی‌مانده از دوران کریمخان، دارای خصوصیت‌ها و ویژگی‌های جذابی است.این باغ اکنون در جوار مرکز اسناد و کتابخانه ملی در شیراز قرار گرفته است.