عبارت اعاده حیثیت به معنی باز پس گیری و جبران تمامی آسیب ها و خسارت های وارده به یک شخص است. این خسارت ها شامل موارد معنوی و مالی می شود که فرد قربانی به دنبال جبران آبرو و یا مال خود تقاضای اعاده حیثیت دارد. به طور کلی اعاده به معنی اهدا، اعطا و برگرداندن است و حیثیت نیز به معنی آبرو شخصی و یا حق و حقوق معنی می شود. در قانون جمهوری اسلامی اعاده حیثیت یک امر شرعی و قانونی محسوب می شود و اشخاص قربانی و مال باخته با داشتن اسناد معتبر و مدارک کافی می توانند نسبت به این کار اقدام نمایند.
نمونه ای از اعاده حیثیت مانند اتهام دروغ بستن به کسی و تهمت زدن به شکل ناروا است. در این موارد برای بازپس گیری آبرو وحقوق خود، فرد قربانی به اصطلاح” اعاده حیثیت “می کند و از طریق مراجع قضایی از فرد مقابل شاکی می شود.
موارد اعاده حیثیت
برای روشن شدن این موضوع و آگاهی از مواردی که شامل اعاده حیثیت می شوند، بهتراست به صورت مختصر به موارد نمونه آن بپردازیم.
به عنوان مثال، دیده می شود فردی تحت تعقیب مراجع قضایی قرار گرفته است و در داداگاه با بررسی پرونده و سایر مراحل قانونی، به زندان افتاده است. اما این فرد در طی بررسی های نهایی و کسب اطلاعات بیشتر از جرم خود تبرئه شده است. در این حالت پس از اثبات بی گناهی، حالتی پیش می آید که فرد از ابتدا جرمی مرتکب نشده و در پرونده قضایی فرد نیز این موضوع ثبت نخواهد شد. اما فرد به دلیل زندان رفتن و گذراندن این دوره، در نگاه عموم مردم اعتباری خدشه دار خواهد داشت که آسیب های مالی و معنوی زیادی را به او وارد کرده است. این مورد ممکن است بر روی زندگی اجتماعی و شغلی فرد تأثیر بگذارد. در این صورت فرد می تواند اعاده حیثیت کند و به جبران ضرر های مالی و معنوی خود بپردازد.
در اینجا ممکن است این سوال پیش بیاید؛ اگر از کسی شکایت کنیم و نتوانیم جرم او را اثبات کنیم، فرد مقابل می تواند در هر شرایطی اعاده حیثیت کند؟
برای پاسخ به این سوال باید جواب داد که، این یک باور اشتباه در میان مردم است و با عدم اثبات جرم، فرد مقابل در هر شرایطی توانایی اعاده حیثیت را نخواهد داشت. بر اساس قانون تظلم خواهی، این مورد حق تمامی افراد جامعه است که در مواردی که شاکی هستند از فرد مقابل خود شکایت کنند و دادگاه وظیفه دارد با بررسی اسناد و مدارک موجود آن را اثبات کند و در نهایت رأی دهد. در این موارد اگر فرد شاکی نتواند جرم را ثابت کند مسئولیت کیفری نخواهد داشت. اگر این موضوع به این شکل نباشد، افراد به دلیل ترس از محکومیت بعدی حاضر به دادخواهی و دفاع از حق خود نمی شوند. اعاده حیثیت زمانی است که ثابت شود، شکایت فرد شاکی دادخواهی نبوده است و از روی سوء قصد و سوء نیت و یا به دلیل کینه ورزی اقدام به شکایت کرده است. در این حالت اعاده حیثیت توسط فرد قربانی توسط دادگاه پذیرفته می شود.
حفظ آبرو و حرمت دیگران ، یکی از مهم ترین توصیه های دینی اسلام ، به شمار می رود و به همین دلیل ، بر اساس قانون مجازات اسلامی ، افرادی که به دیگران ، تهمت می زنند ؛ بی آنکه بتوانند صحت آن را اثبات نمایند ، مجرم محسوب می شوند و طرف مقابل ، می تواند اقدام به اعاده حیثیت نموده و آنها را به مجازات ، محکوم کند .
در نظام حقوقی ایران ، ضمن متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات ، مجازات جرم افترا ، بیان شده است . از آن جهت که در بسیاری از موارد ، ممکن است که طرفین درگیر پرونده های کیفری ، نسبت به دیگری ، جرمی را نسبت داده و به ایشان ، افترا وارد نمایند ، آشنایی با تفسیر و نکات حقوقی ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی در باب جرم افترا ، الزامی به نظر می رسد .
شرایط اعاده حیثیت و مجازات آن
بر اساس ماده ۶۹۸ قانون مجازات: هر کس به قصد اِضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به و‌سیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا (۷۴) ضَربه محکوم شود.
حسب ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، دادگاه مخیر است که مرتکب افترا را به یک ماه تا یک سال حبس و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم کند و همچنین حسب ماده ۶۹۸ قانون مجازات، در صورتی‌که افترا به دلیل نشر اکاذیب بوده باشد و موجب ورود ضرر مادی یا معنوی به غیر شده باشد، دادگاه مرتکب را به حبس تعزیری از ۲ ماه تا دو سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می‌کند. علاوه بر این در صورت امکان شرایط اعاده حیثیت شخص مورد افترا را نیز فراهم می‌کند.
همچنین حسب ماده ۶۹۹ قانون مجازات اگر که افترا به صورت عملی باشد به این صورت که هر کس عالما عامدا به قصد متهم کردن دیگری آلات و ابزارهای جرم را که موجب اتهام است در منزل ، جیب ، محل کار دیگری بگذارد یا به نحوی متعلق به او قلمداد کند و در اثر این عمل ، شخص مزبور مورد تعقیب کیفری قرار گیرد ، بعد از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت ، مرتکب به مجازات شش ماه تا سه سال و یا تا ۷۴ ضربه شلاق محکوم می شود.
مهلت شکایت اعاده حیثیت
به طور کلی زمان مشخصی برای مهلت شکایت اعاده حیثیت در نظر گرفته نشده است. اما برای پیشگیری از ضایع نشدن حق بهتر است در اولین فرصت ، بعد از تبرئه شدن از اتهام مشخصه ، برای اعاده حیثیت و طرح شکایت افترا اقدام شود.
حسب ماده ۱۰۶ قانون مجازات اسلامی در جرائم تعزیری قابل گذشت هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود.
تبصره- غیر از مواردی که شاکی تحت سلطه متهم بوده، در صورتی به شکایت وی یا ورثه او رسیدگی می‌شود که جرم موضوع شکایت طبق ماده (۱۰۵) این قانون مشمول مرور زمان نشده باشد.
شرایط اعاده حیثت
- زمانی که شخصی با سوء نیت و با داشتن آگاهی کامل به بی گناه بودن فرد، به او تهمتی را وارد کند و یا از وی طرح شکایت واهی نماید. در این صورت فرد متضرر باید ضرر های مالی و معنوی وارد شده را اثبات نماید و در صورت اثبات می تواند برای مطالبه ضرر و زیانش اقدام نماید.
- به موجب طرح این شکایت آبرو و حیثیت اجتماعی فرد دچار آسیب و خللی شود.
- عملی که به فرد انتساب شده است در قانون جرم محسوب شود و زمانی که خلاف شرع یا عرف باشد قابل پیگری نخواهد بود.
- اعاده حیثیت زمانی قابل اجرا است که فرد تهمت زننده مشخص باشد و به صورت شاکی خصوصی در دسترس باشد.
فرد مورد اتهام باید بعد از اینکه بی گناهی اش ثابت شد باید با تنظیم شکواییه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و شکوائیه خود را ثبت نماید. بعد ازثبت شکایت پرونده به دادسرا جهت تحقیقات مقدماتی ارسال می شود.
انواع اعاده حیثیت
قضایی: به حکم دادگاه است و شامل قاعده ای است که اجازه می دهد شخص محکوم به مجازات با حسن رفتار خود از طریق قضایی بتواند حکمی بر رفع محکومیت خود بگیرد.
قانونی: به حکم قانون است و به جهت منقضی شدن مدت زمانی که قانون تعین می کند بدون حکم نهایی، حیثیت مجرم اعاده خواهد شد.
عرفی: در مورد هتک حیثیت معنوی افراد برای جبران خسارات معنوی عملی می شود.
تجاری: اعاده اعتبار تاجر و سرمایه دار مال باخته و ورشکسته است.
چه زمانی می توان شکایت اعاده حیثیت را مطرح کرد؟
قانون گذاران مدت زمان مشخصی را برای شکایت و طرح اعاده حیثیت در نظر نگرفته اند اما بهتر است در اولین فرصت پس از تبرئه شدن فرد و ثابت شدن بی گناهی او از جرم وارد شده، به سبب اعاده حیثیت شکایت کند. در این زمان فرد بی گناه باید شکایت افترای خود را به مراجع قضایی تحویل دهد. در این صورت فرد افترا زننده باید به دادگاه خوانده شود و اظهارات و دفاعیات خود را در حضور قاضی مطرح نماید. در صورتی که اتهام بی جا توسط افترا زننده ثابت شود پرونده در دادگاه جزایی مورد بررسی قرار می گیرد. در طی این موارد و بررسی ها در صورت صدور حکم، ضرر های مالی فرد بی گناه اعم از هزینه وکیل و موارد این چنینی باید توسط فرد تهمت زننده جبران شود.
اعاده حیثیت پس از تبرئه شدن کار آسانی نیست و تنها در مواردی که اثبات شود، اتهام و یا جرم وارد شده از روی آگاهی و به دلیل سوء نیت است، شما حق اعاده حیثیت خواهید داشت. اثبات این موارد تنها توسط یک وکیل پایه یک دادگستری صورت می گیرد، زیرا نوشتن شکایت اعاده حیثیت، توسط یک فرد متخصص قابل انجام است و چگونگی طرح دعوی و شکایت بر روند پاسخ گیری از دادگاه و بررسی های قضایی تاثیر می گذارد. همراه داشتن یک وکیل مجرب و کار بلد یک امتیاز مثبت برای اثبات این موارد است.
فرد مورد اتهام باید بعد از اینکه بی گناهی اش ثابت شد باید با تنظیم شکواییه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه و شکوائیه خود را ثبت نماید. بعد ازثبت شکایت پرونده به دادسرا جهت تحقیقات مقدماتی ارسال می شود.
این مرحله دادسرا از شخص افترا زننده دعوت کرده و می خواهد که در جلسه رسیدگی شرکت نماید تا با ارائه اظهارات و دفاعیات خود حرفش را اثبات کند. چنانچه اتهام ناروای متهم اثبات شود و سوء نیت شخص محرز گردد برای وی کیفر خواست صادر می شود و پرونده برای رسیدگی به داداگاه کیفری جهت صدور رای ارجاع می شود.
در صورتی که پس از بررسی و تحقیقات مقدماتی عمل متهم جرم نباشد قرار منع تعقیب صادر می شود.
شرایط تحقق جرم اعاده حیثیت
الف) انتساب جرمی به شخص دیگریعنی اینکه باید یک جرمی به شخص نسبت داده شود مانند زنا یا لواط یا کلاهبرداری.
ب) مشخص بودن شخصی که به او اتهام وارد شده است.
ج) عدم موفقیت در اثبات اتهام. یعنی کسی که جرمی به دیگری نسبت می دهد نتواند ادعای خود را به اثبات برساند.
د) آسیب زدن به ابروی شخص از طریق سخنرانی در جاهای عمومی، روزنامه، اوراق و اوراق خطی یا چاپی.
با این حال ، جرم افترا ، صرفا به صورت لفظی نیست ؛ بلکه می تواند با انجام افعالی نیز ، صورت گیرد . به عنوان مثال ، جرم پاپوش درست کردن برای دیگری نیز که در ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی بیان شده ، مرتبط با ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی است . با این توضیح که ، اگر شخصی ، آلات و ادوات مربوط به جرم را در منزل یا محل کار دیگری قرار داده تا بدینوسیله ، وی را متهم به ارتکاب جرمی همچون سرقت یا قتل نماید ، باز هم افترای عملی ، محقق شده است .
نکات حقوقی ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی
متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی ، در ارتباط با مجازات جرم افترا می باشد که در قسمت قبل ، به شرح و تفسیر این ماده ، پرداخته شد . یکی از مهم ترین نکات حقوقی مربوط به این ماده ، میزان مجازات قانونی جرم افترا می باشد . در همین راستا ، در این قسمت ، برخی از مهم ترین نکات حقوقی ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی را شرح خواهیم داد .
بر اساس متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی ، افترای لفظی به دیگران ، از طریق انتساب جرم به شخص در روزنامه ها ، جراید ، نطق در مجامع یا وسایل ارتباطی دیگر ، در صورتی که مفتری ، نتواند آن را اثبات نماید ، مجازات پرداخت جزای نقدی درجه شش را به همراه خواهد داشت که عبارت است از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال جریمه در حق صندوق دولت .
لازم به ذکر است که در تبصره ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی ، مقرر شده است که اگر انتشار موضوعی ، اشاعه فحشا محسوب شود ، هر چند که شخص ، بتواند آن را اثبات نماید ، باز هم به مجازات مذکور ، یعنی پرداخت جزای نقدی درجه شش ، محکوم خواهد شد .
البته ، در صورتی که انتساب جرم به دیگران و افترا زدن به آنها ، مشمول مجازات حدی باشد ، مرتکب ، به همان مجازات حدی محکوم خواهد شد ؛ همچون زمانی که شخص ، تهمت زنا یا لواط به دیگری زده و نتواند آن را اثبات نماید ، به حد قذف ، یعنی ۸۰ ضربه شلاق حدی محکوم خواهد شد .
یکی دیگر از نکات حقوقی مهم در خصوص متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی ، آن است که جرم مندرج در این ماده ، بر اساس ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی اصلاحی سال ۱۳۹۹ ، از جمله جرایم قابل گذشت تلقی شده است ؛ به همین دلیل ، شکایت و رسیدگی به جرم افترا بر اساس این ماده ، نیازمند شکایت شاکی بوده و در صورتی که شاکی ، گذشت نماید ، رسیدگی به آن جرم نیز ، متوقف می شود .
جرم افترا به ناحق و اعاده حیثیت از فرد قابل بخشش است یا خیر؟
شکایت از فردی به دلیل اعاده حیثیت دارای شاکی خصوصی است و تنها زمانی که فرد زیان دیده رضایت دهد، این جرم بخشیده می شود.
دفاعیات فرد افترا زننده به چه صورت است؟
در صورت حضور فرد تهمت زننده در دادگاه، دفاعیات او می تواند به روند دادگاه کمک کند. فرد می تواند از خود دفاع کند که در صورتی این جرم را به شخصی نصبت داده است که از قبل از او رضایت گرفته است و یا در صورت داشتن سخرانی علیه فردی، ادعا کند که برای دفاع از کشور و موارد این چنینی این سخرانی را کرده است.
موضوع اعاده حیثیت در کدام منابع قانونی آمده است؟
در دو منبع اصلی قانونی یعنی قانون اساسی و مصوبات قوه مقننه این مورد آمده است.
آیا جرم افتراء از زمره جرایم قابل گذشت می باشد؟
بله ، اعاده حیثیت از زمره جرایم قابل گذشت می باشد وصرفا با شکایت شاکی خصوصی امکان‌پذیر خواهد بود.
ادعای شرف یعنی یا اعاده حیثیت چیست؟
اعاده حیثیت یا ادعای شرف به این معنی است که در صورتی که جرمی به شخصی نسبت داده شود و مدعی نتواند صحت ان را به اثبات برساند شخصی که به او اتهام وارد شده است می تواند اعاده حیثیت یا ادعای شرف نماید.
چگونه دادخواست اعاده حیثیت تنظیم کنیم؟
شخصی که به دلیل طرح شکایت واهی از او، دچار هتک حیثیت و بی‌آبرویی شده است، می‌تواند در صورت وجود شرایط لازم، با طرح شکایت به دادگاه، از افترا زننده شکایت کند. به همین منظور، این فرد قربانی باید بعد از اثبات بی‌گناهی‌اش در دادگاه، بر طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات، شخصی را که به او اتهام ناروا زده است مورد تعقیب کیفری قرار دهد. به همین منظور باید شکایت افترای خود را به دادسرا تقدیم کند و درخواست تعقیب، تحقیق و محکومیت بدهد. در مرحله بعد دادسرا از افترا زننده می‌خواهد که در جلسه رسیدگی حاضر شود و اظهارات و دفاعیات خود را ارائه کند. در صورتی‌که سوءنیت و اتهام ناروای وی اثبات شود، برایش کیفرخواست صادر می‌شود و پرونده برای رسیدگی به داداگاه عمومی جزایی منتقل می‌شود.
لازم به ذکر است؛ درصورتی شخص شاکی می‌تواند برای اعاده حیثیت خود درخواست بدهد که موارد زیر محقق شده باشد:
باید به او یک اتهام ناروا یا افترا وارد شده باشد.
از نظر قانون، جمله توهین‌آمیز و اتهام ناروا، کلام و عبارتی است که موجب بدنامی و هتک حیثیت فرد شود. علاوه بر این ممکن است جمله‌ای بوده باشد که نشان‌دهنده تحقیر، اهانت و یا استهزا بوده باشد.
جمله گفته شده باید موجب هتک آبرو شده باشد.
به عبارت دیگر اتهام وارد شده یا جمله‌ای که به فرد متضرر نسبت داده شده است، باید حتما موجب ورود ضرر شده باشد و آبرو و حیثیت او را لکه‌دار کرده باشد.
نقش وکیل در شکایت اعاده حیثیت
برای احقاق حقوق و جبران خسارت وارد شده، لازم است که شخص آسیب‌دیده فورا از افترازننده شکایت کند. برای اینکه روند رسیدگی به شکایت تسهیل و تسریع شود، بهتر است حتما از مشاور حقوقی و وکیل با تجربه مشورت بگیرید. وکیل می‌تواند به شما در تنظیم دادخواست اعاده حیثیت کمک کند.
نمونه شکایت اعاده حیثیت
در ادامه می‌توانید یک نمونه شکایت اعاده حیثیت برای جرم افترا را مشاهده کنید:
با سلام
احتراماً به استحضار می رساند:
اینجانب با طرح شکواییه‌ای از جانب مشتکی عنه در دادسرا …… شعبه ……. به شماره پرونده ……….. به اتهامات ………… متهم شدم. از آن جایی که اتهامات مشتکی عنه نسبت به بنده واهی بوده و از اثبات آن عاجز مانده اند، قرار منع تعقیب به نفع اینجانب صادر گردید. لذا با توجه به ادله اینجانب که شامل تصویر مصدق قرار صادره از دادسرا به شماره ……… مورخ ………. و محتوای پرونده ………… و همچنین به استناد ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی تعزیرات، تعقیب و مجازات مشتکی عنه را به اتهام افترا استدعا دارم.
نظرات