انواع استرس از دید روانشناسی شامل استرس‌های فیزیکی، احساسی، تروماتیک، شدید، مزمن و … است که هرکدام روش‌های خاص درمانی خود را دارند
به طور کلی می‌توان گفت که نوع استرس بسته به منشأ، نشانه‌های بروز و شدت متفاوتی دارد. با این حال روانشناسان تفاوت میان انواع استرس را بر اساس دوره زمانی که به طول می‌انجامد دسته‌بندی می‌کنند. در این مقاله، دسته‌بندی‌های مربوط با انواع مختلف استرس را بررسی می‌کنیم چرا که آگاهی از انواع استرس‌ها و طول دوره درمان آنها می‌تواند در چگونگی مواجهه با استرس کمک‌کننده باشد.
انواع استرس از دید روانشناسی
بر اساس نظر روانشناسان استرس‌ها را می‌توان بسته به تاثیرگذاری آنها در موقعیت‌های مختلف به چند گروه تقسیم کرد که در ادامه هر یک را بیان می‌کنیم.
۱. استرس فیزیکی
یکی از انواع رایج استرس، نوع فیزیکی آن است که به مجموعه کارها و اتفاقاتی فیزیکی اشاره دارد که موجب ایجاد تنش در افراد می‌شوند. برای مثال، می‌توان به مسافرت اشاره کرد. به عبارتی، مسافرت به مناطق مختلف که ساعت خواب فرد را به هم بریزد، می‌تواند منجر به ایجاد تنش در او شود. به علاوه، استرس فیزیکی می‌تواند ناشی از خواب زیاد، خواب ناکافی، بیش‌ازحد سرپا ماندن یا پیاده‌روی به مدت طولانی باشد! به عنوان چند مثال دیگر، چنانچه تا کنون در یک روز تعطیل به دنبال کودکانتان در اطراف پارکی تفریحی دویده‌اید یا در فرودگاه گیر کرده و با تأخیر پرواز مواجه شده‌اید، به احتمال زیاد، استرس فیزیکی را تجربه کرده‌اید.
۲. استرس احساسی
این نوع از استرس یکی دیگر از شایع‌ترین موارد استرس است. استرس عاطفی می‌تواند ناشی از شکست‌های عشقی، طلاق، از دست دادن دوستی عزیز یا بحث با همسر باشد که پس از اتفاقات مذکور گریبان گیر افراد می‌شود. به علاوه، شکست‌ها و ناکامی‌های به وجود آمده در محل کار نیز می‌توانند زمینه‌ساز ایجاد استرس‌های احساسی در افراد باشند. به طور کلی، تمامی مسائلی که موجب احساس افسردگی یا اضطراب در افراد می‌شوند، منجر به بروز استرس‌های عاطفی خواهند شد. به عبارت دیگر، علائم استرس‌های عاطفی بسیار مشابه علائم افسردگی بوده و اغلب تشخیص آنها از یکدیگر دشوار است. به طور کلی، برخی از بارزترین نشانه‌های استرس احساسی عبارتند از تغییرات ناگهانی وزن، تغییر در میزان خواب فرد، احساس انزوا و تشویش‌های ذهنی.
۳. استرس تروماتیک (پس از سانحه)
این نوع از استرس اغلب ناشناخته بوده و افراد کمی با علائم آن آشنایی دارند. به طور کلی، استرس تروماتیک نوعی از استرس است که به دلیل آسیب‌های ناشی از تصادفات یا سوانح مختلف متوجه بدن انسان می‌شود و ممکن است موجب آسیب‌های جسمی، روانی، کما یا حتی مرگ فرد شود.
در واقع، استرس تروماتیک به دلیل ایجاد یکسری تغییرات فیزیکی ناشی از سوانح احتمالی ایجادشده و موجب تنش و اضطراب فرد می‌شود. برای مثال، چنانچه فردی دچار سانحه‌ای مانند تصادفات جاده‌ای، سوختگی‌های شدید و غیره شده و نیاز به عمل جراحی داشته باشد، استرس تروماتیک تا زمان بهبود کامل بدن فرد با او بوده و می‌توان گفت که پس از بهبودی از علائم آن کاسته می‌شود.
به علاوه، روانشناسان استرس‌های افراد را بر اساس طول دوره درمان آنها یا به عبارتی میزان شدت و قوت استرس غالب بر افراد نیز به سه دسته استرس شدید، استرس شدید مقطعی و استرس‌های مزمن دسته‌بندی می‌کنند که در ادامه به تشریح هر یک از دسته‌بندی‌های مذکور می‌پردازیم.
۴. استرس شدید
یکی از رایج‌ترین انواع استرس، نوع شدید آن است و به استرسی اشاره دارد که ناشی از یک اتفاق خاص، فشارهای زندگی، نیازها، تقاضاها و پیش‌بینی آینده‌ای نزدیک بوده و در یک دوره زمانی خاص متوجه افراد می‌شود. برای مثال، چند مورد از موقعیت‌هایی که موجب ایجاد این دست از استرس‌ها در افراد می‌شوند عبارتند از:
- تصادفی که موجب آسیب‌دیدگی خودرو می‌شود
- پاز دست دادن یک قرارداد مهم
- اتمام ددلاین‌های پرفشار کاری
- مسائل و مشکلات مرتبط با کودکان در مدرسه و غیره
- آسیب‌هایی که استرس شدید به دنبال دارد
به طور معمول، این نوع استرس با شدت کم برای افراد هیجان‌انگیز بوده و می‌تواند تأثیرات مثبتی به دنبال داشته باشد، در حالی که تحمل استرس‌های شدید در دوره زمانی طولانی‌تر موجب آسیب‌های جدی در افراد خواهد شد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تنش‌های احساسی که منجر به ایجاد احساساتی نظیر خشم، تحریک‌پذیری، اضطراب، افسردگی و … می‌شوند.
- مشکلات عضلانی مانند سردرد، کمردرد و سایر مشکلات گوارشی همچون مشکلات درد معده، روده، نفخ شکم و سندروم روده تحریک‌پذیر.
- افزایش فشار خون، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس، عرق دست‌ها و پاها و …
به طور کلی، می‌توان گفت که آسیب‌های ناشی از این نوع استرس‌ها به دلیل کوتاه‌مدت بودنشان قابل جبران بوده و با در نظر گرفتن علائم ناشی از استرس‌های شدید، قابل کنترل و شناسایی هستند و از همین رو، می‌توان نسبت به درمان آنها اقدام کرد. به عبارتی، استرس‌های شدید در نتیجه یک سری فاکتورهای محیطی و در یک برهه خاص از زندگی افراد اتفاق افتاده و در همان دوره نیز قابلیت درمان داشته و رفع خواهند شد. به عنوان مثال، تنش‌های ناشی از بحث با اعضای خانواده، جلسات کاری، تصادف با راننده‌ای دیگر در جاده و غیره از جمله مواردی هستند که منجر به ایجاد استرس‌های شدید شده و این در حالی است که در همان برهه نیز قابل‌کنترل و درمان هستند. به علاوه، این گروه از استرس‌ها به شرطی که قابل‌کنترل بوده و اختلالی در زندگی روزمره افراد به وجود نیاورند، می‌توانند تأثیر مثبتی بر عملکرد افراد داشته و منجر به افزایش بهره‌وری ایشان در انجام مسئولیت‌های مربوطه گردند.
۵.استرس‌های شدید تکرارشونده
نوع دیگری از استرس به استرس‌های شدیدی اشاره دارد که در مقاطع مختلف از زندگی افراد تکرار می‌شوند، به طوری که فرد در تمام طول زندگی خود دچار اضطراب بوده و در نتیجه توانایی کنترل شرایط بحرانی و فشارهای احتمالی را ندارد. به طور کلی، استرس‌های شدید تکرارشونده در نتیجه‌ی شرایط ناسازگار زندگی فردی و اجتماعی وی ایجاد شده و به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی او تبدیل می‌شوند!
به طور معمول، افراد مبتلا به این نوع از استرس مداوماً خود را در چنگال اضطراب یافته و به نظر می‌رسد که به نوعی از «هیجان عصبی مضاعف» رنج می‌برند. به عبارتی، این دست از افراد همیشه عجله دارند، تحریک‌پذیر هستند، تصمیمات بدون برنامه‌ریزی و ناگهانی می‌گیرند و معمولاً همواره نگران مسائل پیرامون خود هستند. همچنین استرس‌های شدید تکرارشونده علائمی مانند میگرن، فشار خون بالا، درد قفسه سینه، بیماری‌های قلبی و غیره را به همراه دارند. به علاوه، درمان استرس حاد مستلزم مداخله افراد متخصص بوده و طول دوره درمان آن نیز در حدود چند ماه متغیر خواهد بود.
۶. استرس مزمن
به طور کلی، استرس مزمن به نوعی از استرس‌هایی اشاره دارد که زندگی روزمره افراد را مختل کرده و برای طولانی‌مدت گریبان‌گیر ایشان است به طوری که ممکن است مداوای این دست از اضطراب‌ها ماه‌ها یا حتی سال‌ها به طول بینجامد. بر خلاف استرس‌های گروه اول، این دسته از استرس‌ها نمی‌توانند تأثیر مثبتی در زندگی افراد داشته باشند به طوری که آسیب‌های مخربی بر سلامت روان افراد داشته و در صورت عدم درمان می‌توانند روند زندگی فردی و اجتماعی افراد را مختل کنند. استرس‌های مزمن می‌توانند در نتیجه ازدواج‌های ناسالم، زندگی پرتنش، شغل نامناسب و … گریبان گیر افراد شده و منجر بدین می‌شود تا افراد هیچ راه نجاتی برای رهایی از اضطراب و استرس خود نیابند.
برای مثال، برخی از استرس‌های تروماتیک می‌توانند در صورت عدم درمان منجر به شکل‌گیری استرس‌های مزمن شده و نشانه‌های آن همواره در فرد باقی بماند. به عبارتی، استرس‌های مزمن می‌توانند بر شخصیت، نوع نگرش فرد و روابط اجتماعی وی تأثیر منفی گذاشته و زندگی او را تحت‌الشعاع قرار دهند. به علاوه، از جمله دیگر معایب استرس‌های مزمن این است که افراد به داشتن آنها عادت می‌کنند. بدین معنی که ممکن است استرس‌های طولانی‌مدت را فراموش کرده و آنها را نادیده بگیرند، در حالی که استرس‌های شدید یا تکرارشونده در برهه‌های خاصی از زندگی به وجود آمده و از همین روی افراد به احتمال زیاد در جهت رفع آنها اقدام می‌کنند. به طور کلی، استرس‌های مزمن می‌توانند منجر به ایجاد خشونت، خودکشی، حمله قلبی، سکته مغزی و حتی سرطان در افراد شوند. همچنین با توجه به طولانی‌مدت بودن استرس‌های مزمن، درمان آنها نیز دشوارتر بوده و نیاز به نظارت مستقیم افراد متخصص دارند.
تأثیرات مختلف استرس بسته به میزان شدت آن
به طور کلی، استرس‌هایی که هیچ‌گونه اختلالی در فعالیت‌های روزمره افراد به وجود نمی‌آورند، در گروه استرس‌های مفید جای گرفته و منجر به آمادگی هر چه بیشتر آنها برای انجام مسئولیت‌های فردی و اجتماعی خواهند شد اما از سوی دیگر استرس‌های مضر موجب کاهش سطح عملکرد و حتی اختلال در انجام مسئولیت‌های واگذارشده، هراس، اضطراب، وسواس فکری و وحشت‌زدگی در افراد می‌شوند.
روش‌های مقابله با استرس
همان‌طور که اشاره شد، انواع مختلف استرس بسته به شدت و قدرت هر یک می‌توانند موجب آسیب‌های جدی در بدن انسان شده و زندگی فرد را مختل کنند. در همین راستا، در ادامه برخی روش‌های مقابله با استرس را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱. موارد استرس‌زا را شناسایی کنید
در ابتدا تمام شرایط، ارتباطات و فعالیت‌های روزانه خود را بررسی کرده و مواردی که موجب ایجاد استرس می‌شوند را یادداشت کنید. سپس هر یک را اولویت‌بندی کرده و بر اساس ترتیب اولویت در جهت رفع هر یک اقدام کنید. همان‌طور که می‌دانید، کنترل تمام شرایط استرس‌زا کاری دشوار است اما می‌توانید با صبر، تمرین و تکرار شرایطی که موجب استرس می‌شوند را تحت کنترل خود در آورید.
۲. کارهایی متناسب با حداکثر توان خود را قبول کنید
یکی دیگر از مواردی که از ایجاد تنش و استرس جلوگیری می‌کنند این است که کارهایی خارج از توان خود را قبول نکنید. در واقع، می‌توانید با تمرین مهارت نه گفتن، خود را از موقعیت‌ها و کارهایی برهانید که علاقه‌ای به قرار گرفتن در آن شرایط ندارید یا توان و زمان انجام آنها را ندارید.
۳. با دوستان خود گفتگو کنید
همان‌طور که می‌دانید، صحبت کردن با فردی معتمد، دلسوز و مهربان می‌تواند تا حد زیادی در رفع تنش‌ها و استرس‌های احتمالی شما موثر باشد. در واقع، همدلی و همدردی افراد مورد اعتمادتان با شرایط شما می‌تواند در کاهش تنش و استرس بسیار کمک‌کننده و سازنده باشد. به علاوه، چنانچه در شرایطی قرار گرفتید که صحبت کردن در مورد استرس‌ها و تنش‌های به وجود آمده با دیگران برایتان مشکل بود، می‌توانید با یک مشاور به گفت‌وگو بنشینید.
۴. احساسات خود را باور کنید
شناسایی انواع مختلف احساسات مثبت و منفی در هر فرد به او کمک می‌کند تا توانایی کنترل و مواجهه با احساسات نابجا را داشته و در شرایط استرس و اضطراب تصمیمات درستی اتخاذ کند. به علاوه، شناسایی و بررسی احساسات هر فرد منجر بدین می‌شود تا در صورت دچار شدن در موقعیت‌های استرس‌زا به درستی علائم استرس را شناسایی کرده و در جهت رفع آنها به بهترین نحو ممکن اقدام کند.
۵. رفتار خود در هنگام استرس را بررسی کنید
به طور معمول، افراد در هنگام قرار گرفتن در شرایط اضطراب و تنش متوجه رفتارها و عکس‌العمل‌های خود نیستند. این در حالی است که می‌توان با بررسی مجدد حالات هیجانی و رفتارهای خود در هنگام اضطراب و استرس، نحوه برخورد با دیگران، نحوه حل مسائل و مواجهه با شرایط بحرانی را مدیریت کرده و در موارد بعدی نیز راهکاری مناسب را به کار برد.
۶. انعطاف‌پذیر باشید
یکی دیگر از راه‌های مقابله با استرس، انعطاف‌پذیر بودن است. به عبارت بهتر، برای مقابله با استرس باید بتوانید در رفتار و شیوه برخوردتان با دیگران و مسائل مختلف تجدید نظر کرده و تغییراتی اعمال کنید. بنابراین می‌توان با گوش کردن به صحبت‌های سایرین، بررسی نشانه‌ها و علائم استرس خود را با شرایط بحرانی وفق داده و در موقعیت‌های استرس‌زا عکس‌العملی مناسب داشت.
۷. نفس عمیق بکشید
همان‌طور که می‌دانید، یکی از روش‌های رایج برای کاهش اضطراب و غلبه بر استرس کشیدن نفس‌های عمیق است که موجب می‌شود تا به آرامشی نسبی رسیده و تا حدودی توانایی لازم برای خروجی از شرایط استرس‌زا را به دست آورید.
جمع‌بندی
در این مقاله، دسته‌بندی‌های مختلف از انواع استرس را بسته به طول دوره درمان هر یک و همچنین میزان شدت و قدرت هر کدام مورد بررسی قرار داده و گفتیم که استرس‌های مثبت می‌توانند تأثیر مناسبی بر افزایش عملکرد و بازدهی افراد داشته باشند اما از سوی دیگر استرس‌های منفی و غیرقابل‌کنترل می‌توانند موجب آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر سلامت روان و زندگی فردی و اجتماعی افراد شوند. در نهایت، به بررسی برخی راهکارهای رایج به منظور مقابله با انواع مختلف استرس و همچنین رفع آنها پرداختیم.
نظرات