پهلوان «خلیل طریقت‌پیما» معروف به «خلیل عقاب» که نام وی با بلندکردن فیل ۲ تنی در کتاب گینس ثبت شد، پنجشنبه شب در ۹۸ سالگی جان به جان آفرین تقدیم کرد و جامعه ورزش کشور را به سوگ نشاند.

مسئول بیناد انجمن زنده یاد خلیل عقاب پنجشنبه شب با این اعلام این خبر گفت: پهلوان عقاب مدت ۳۶ روز در بیمارستان پیوند اعضا بستری بود و به دلیل کهولت سن به دیار باقی پرواز کرد.

مراسم تشییع پهلوان عقاب

حسین غرقی ادامه داد : منتظر آمدن فرزندان پهلوان از خارج کشور هستیم تا مراسم تشییع را دوشنبه سوم اردیبهشت ماه برگزار کنیم.

خلیل عقاب، با نام اصلی خلیل طریقت‌پیما (۱ فروردین ۱۳۰۳ – ۳۱ فروردین ۱۴۰۲) سیرک‌باز، باستانی کار پهلوان و هنرپیشه ایرانی بود. از وی با عنوان «پدر سیرک ایران» یاد می‌شد.

خلیل طریقت پیما معروف به خلیل عقاب در ۱ فروردین سال ۱۳۰۳ در شیراز متولد شد. پهلوان عقاب در شیراز زندگی می‌کرد. پدرش اهل شهرستان فسا در استان فارس و کشاورز بود. از کودکی به ورزش باستانی علاقه داشت. از ۱۴ سالگی به صورت جدی ورزش باستانی را آغاز کرد. از همان هنگام در «میل گرفتن» و بلند کردن میل‌های سنگین درخشید. در ۳۰ سالگی وزنه ای ۴۵۰ کیلویی را با دندان بلند کرد. او بین سال‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ نمایش‌های خود را در بسیاری از شهرهای ایران اجرا نمود.

بلند کردن وزنه‌های بسیار سنگین، خوابیدن زیر کامیون و اتوبوس، خم کردن تیرآهن و … از جمله این نمایش‌ها بود.

او اولین برگزارکننده نمایش‌های پهلوانی با بلیط فروشی بود. همچنین اولین کسی بود که از هندوستان، شیر و خرس به ایران آورد و آن‌ها را تربیت نمود و به روی صحنه برد. وی در سال ۱۳۵۰ به دعوت سیرک «فاست» به ایرلند مهاجرت کرد. پس از آن به سیرک «جری کاتل» انگلستان رفت. در این سیرک موفق به بلند کردن فیل ۱۴۰۸ کیلویی شد. او در این مورد می‌گوید:

آن زمان ۵۰ ساله بودم و در مدت ۴ سالی که در انگلستان اقامت داشتم شبی دو بار این فیل را بلند می‌کردم.

که این رکورد در گینس ثبت شده‌است.

پس از انگلستان به سیرک «دریکس تون» ایتالیا رفت و در ادامه فعالیت‌هایش در بیش از ۳۷ کشور جهان به اجرای نمایش‌های پهلوانی پرداخت.

او در سال ۱۳۷۰ به ایران بازگشت و از همان هنگام سیرکی در ایران افتتاح کرد. سیرکی که خلیل عقاب به همراه همسرش «شهلا اشکبوس»، برای اولین بار در ایران افتتاح کرد با حضور ۶۰ هنرمند از ایتالیا، رومانی و پرتغال در بسیاری از شهرهای ایران به اجرای نمایش پرداخت. در این برنامه‌ها همسر و ۲ فرزند او به نام‌های شهرزاد و ابراهیماو را همراهی می‌کردند. «شهلا اشکبوس» که به بانوی سیرک ایران مشهور است مدت ۱۸ سال مدیریت «سیرک خلیل عقاب» را عهده‌دار بود. وی در اسفند ۱۳۸۷ حین یک سفر کاری با تیم ایتالیایی خود در یک سانحه رانندگی درگذشت.

در سال ۱۳۹۳ «ابراهیم عقاب» معروف به «چاوش اکبر» (پسر خلیل عقاب)، سیرک عقاب بدون حیوان واقعی افتتاح کرد.

فیلم مستندی به نام «آشیانه عقاب» به کارگردانی و تهیه کنندگی مریم اسلوبی عکاس و مستندساز از زندگی و کارنامه هنری و حرفه ای پهلوان خلیل عقاب ساخته شده‌است.

در خلاصه موضوع مستند «آشیانه عقاب» آمده است: «پهلوان خلیل عقاب که تاریخ سیرک ایران با او آغاز می‌شود، در کانکسی در ویرانه‌های سیرکش روزگار می‌گذراند. او با مرور خاطراتش، از مرگ در این وضعیت هراس دارد و تصمیم گرفته سیرک را از نو برپا کند.
پهلوان عقاب ۲ فرزند پسر و دختر بنام ابراهیم و شهرزاد دارد که هم اینک در انگلستان و آمریکا زندگی می کنند.

خلیل طریقت‌پیما، نام اصلی پهلوانی است که او را بیشتر به نام «خلیل عقاب» می‌شناسیم. خلیل در نخستین روز از فروردین‌ماه ۱۳۰۳ خورشیدی در محله‌ی «سنگ سیاه» شیراز زاده شد. سرنوشت چنین بود که بخشی از نام محله در کار او پدیدار باشد: پهلوان عقاب به استواری «سنگ» است، اما دلش در مهربانی و مهرورزی به سفیدی برف!

پدرش کشاورزی سخت‌کوش بود که از ماجراجویی‌های پسرش دلِ خوشی نداشت. نمی‌دانست چرا خلیل آن همه دل‌بسته‌ی کارهای شگفت‌آور و ناشدنی است؟ آن هم پسری که در کودکی، تنی رنجور و لاغر داشت و بیم از دست رفتنش می‌رفت. سال‌های دبستان و دانش‌آموزی این کودک، با بازیگوشی و شیطنتی بیش از اندازه گذشت. خودش می‌گوید: «در مدرسه همه از دستم شاکی بودند». تا آنکه با زورخانه و کار و بار پهلوانان آشنا شد. دل از درس بُرید و یکسره به زورخانه و نمایش‌های پهلوانی پرداخت. دیپلم که گرفت به پدرش گفت: «دیگر درس نمی‌خوانم». پدر پرسید: «چرا؟» گفت: «نمی‌توانم، مغزم نمی‌کِشد»! پافشاری پدر بی‌فایده بود. خلیل درس را رها کرد و آیین پهلوانی یاد گرفت و به جایگاهی رسید که دست یافتن به آن به خیال هیچ پهلوان زورخانه‌ای نمی‌رسد. او ناشدنی‌ها را شدنی کرد.

به هرروی، دل‌سپاری خلیل جوان به زورخانه روز به روز بیشتر می‌شد و آوازه‌ی دلاوری او در شیراز می‌پیچید. مرشد زورخانه شد و چندین سال در شیراز نمایش داد و برنامه‌های پهلوانی اجرا کرد، تا آن که گزارشی از کارهای او در یکی از مجله‌های اروپایی چاپ شد و آوازه‌اش به آن‌سوی مرزها رسید. بی‌درنگ سیرک «فاست» ایرلند از او خواست که برای همکاری و اجرای برنامه به آنجا برود. بدین‌گونه، خلیل عقاب در سال ۱۳۵۰ راهی اروپا شد و تا سه دهه پس از آن فرصت نکرد به ایران بازگردد. به ۳۷ کشور جهان رفت و نمایش‌های پهلوانی برپا و هنرنمایی‌ها کرد. در آن سفرهای پُرشمار بود که زبان‌های انگلیسی و ایتالیایی و عربی یاد گرفت و استعدادش در زبان‌آموزی را نیز نشان داد.

کارهای شگفت‌آور پهلوان خلیل عقاب
شمار کارهای شگفت‌انگیز پهلوان خلیل، از شمار و اندازه بیرون است. یک‌بار ۴۵۰ کیلو وزنه را با دندان از زمین برداشت؛ در میدان فرنیزه‌ی شهر رُم، یازده مرد را در دو سوی الواری نشاند و با پا از زمین بلند کرد؛ دو ماشین جیپ را در حالی که حرکت می‌کردند، با دو دست گرفت و از رفتن بازداشت؛ باز در ایتالیا خودرویی را از زمین بلند کرد. کار او چنان شگفتی ایتالیایی‌ها را برانگیخت که همان خودرو را به او پیشکش کردند. در هنرنمایی دیگر، تیرآهن ۱۴ را خَم کرد و تیرآهن ۱۲ را روی سَر گذاشت و به همان‌گونه کج کرد. یک نمایش دیگر او زمانی بود که روی زمین دراز کشید و کامیون و اتوبوسی از روی سینه‌اش گذر کرد! باز، سنگی دو تُنی را روی سینه می‌گذاشت و دیگران با پتک بر سنگ می‌کوبیدند و او خَم به ابرو نمی‌آورد!
پهلوان خلیل از آن دست کارهای شگفت‌آور فراوان انجام داده است. به‌راستی او چگونه از پسِ چنین کارهایی برمی‌آید؟ خودش می‌گوید: «خواستن، توانستن است. اگر در کاری عشق باشد، هر کاری می‌توان کرد». اما این را هم می‌افزاید که: «تمام این کارها تمرین است». درست هم همین است؛ او سختی‌ها کشیده، تمرین‌ها کرده و رنج‌ها بُرده است تا به جایی برسد که یک جهان او را بشناسند و نامش را در کتاب رکوردها ثبت کنند.
بارها نیز آسیب‌ها دیده است. در یکی از همان نمایش‌ها در ایتالیا، رگ پای او از هم می‌شکافد و چندبار نیز با اغما می‌رود. ریه‌اش پُرخون می‌شود و ناگزیر تَن به جراحی‌های چندباره می‌دهد. اما با همه‌ی سختی‌هایی که کشیده است، خود می‌گوید: «تسلیم نشدم»!

بازگشت به ایران
پهلوان خلیل عقاب سرانجام پس از سال‌ها دوری، به میهنش بازگشت و نخستین سیرک ایران را برپایه‌ی استانداردهای جهانی، بنیان‌گذاری کرد. از همسرش یاری گرفت و مدیریت سیرک را هم به پسرش سپرد. از ۶۰ هنرمند پرتغالی، ایتالیایی و رومانیایی نیز دعوت کرد و آن‌ها را به ایران آورد تا مردم را با هنر سیرک و نمایش بیشتر آشنا کند. برای رونق بیشتر دادن به سیرکش نیز جانورانی مانند خرس و شیر از هندوستان به ایران آورد.

همه‌ی این‌ها دست به دست هم داد تا آوازه‌ی سیرک پهلوان خلیل عقاب در سراسر ایران بپیچد. با این‌همه، ناسازگاری‌ها در راه بود. چندی پس از آن شهرداری تهران اجازه نمایش به او نداد.

دیر زمانی در کانکس یکی از پارک‌های تهران، با دشواری بسیار زندگی کرد و سپس ناچار شد به زادگاهش، شیراز، بازگردد؛

آن هم در سن ۹۵ سالگی.

یک چند از صندوق حمایت از بازنشستگان ورزشی، ماهیانه‌ی ناچیزی دریافت می‌کرد. پس از چندی همان را به او ندادند. روزی مدیر صندوق به او گفت: «شما قهرمان نیستنید! از این‌رو حقوقت را قطع می‌کنیم». خودش می‌گوید: «جای تعجب دارد که نام من به‌عنوان یک پهلوان در کتاب گینس به ثبت‌ رسیده، به اندازه‌ی یک اتاق ۱۲ متری جام و مدال دارم و از دست امپراتور ژاپن کاپ گرفته‌ام، اما این حقوق ناچیز به من تعلق نمی‌گیرد» (خبرگزاری ایرنا، شهریور ۱۳۹۸).

از پهلوان به وزیر ورزش

اگرچه نام خلیل عقاب در کتاب گینس ثبت شده اما زندگی او با بسیاری از ورزشکاران و ایرانیان دیگری که نامشان در این کتاب ثبت شده متفاوت است.پهلوان خلیل عقاب به دلیل بلند کردن فیل ۲ تنی نامش در سال ۲۰۰۹ در گینس ثبت شد. خلیل عقاب در زمره پهلوانانی قرار دارد که مهجور مانده‌اند و آرام‌آرام از یادها رفته‌اند و معلوم نیست وزارت ورزش برای رسیدگی به وضع معیشتی آنها چه ملاک‌هایی دارد. او یک ماه قبل نامه‌ای خطاب به مسعود سلطانی‌فر- وزیر ورزش- نوشت و در آن خواستار رسیدگی به وضع معیشتی‌اش شد اما می‌گویند چون مدال بین‌المللی کسب نکرده است شامل دریافت مقرری بازنشستگی ورزشکاران نمی‌شود. پهلوان در سال ۱۹۷۵مدال امپراتوری ژاپن را دریافت کرده و نامش در کتاب گینس ثبت شده اما نامش در فهرست مفاخر ورزش ایران به‌چشم نمی‌خورد.(همشهری۱۱ مرداد۱۳۹۷)

بخشی از فیلم مستند «آشیانه عقاب» مریم اسلوبی 

بخشی از فیلم مستند «آشیانه عقاب» مریم اسلوبی 

درگذشت

خلیل عقاب ۳۱ فروردین ۱۴۰۲ در سن ۹۹ سالگی درگذشت.