جزئیات بیماری ایدز، روش‌های پیشگیری، درمان و آخرین وضعیت این بیماری در ایران و جهان

اول فارس|سلامت : ویروس اچ‌آی‌وی که در نهایت منجر به بیماری ایدز می‌شود همواره به عنوان یک بیماری دهشتناک در اذهان همگان شناخته شده و اطلاق آن به یک فرد باعث طرد شدن وی از جامعه و نگاه نامناسب افراد دیگر به این فرد می‌شود.

هر ساله در دنیا افراد زیادی به دلایل مختلف از جمله ابتلا به دلیل استفاده از سرنگ‌های مشترک تزریقی در اعتیاد، روابط نامشروع جنسی و انتقال از طریق مادر به جنین به این بیماری مبتلا می‌شوند.

برای آگاهی از این بیماری و آخرین وضعیت آن در سطح جهان و ایران و نیز روش‌های درمانی و … این ویروس، پای صحبت مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی و رئیس مرکز تحقیقات ایدز کشور نشستیم. محرز در این گفت‌وگوی مفصل به نکات مختلفی درباره ایدز پرداخت.

وی ابتلای ۳۰ میلیون نفر در جهان و ۶۰ هزار نفر در ایران به بیماری ایدز، انتقال از راه تماس جنسی، سرنگ مشترک تزریقی در معتادان و انتقال از مادر باردار به جنین را از جمله راه‌های اصلی انتقال این بیماری دانست؛ ضمن اینکه مهمترین موضوع در باره این بیماری را عدم آگاهی لازم مردم دانست و تأکید کرد در ایران به روز ترین داروها و روش‌های درمانی بیماری ایدز وجود دارد و همه خدمات لازم به این بیماران به صورت رایگان ارائه می‌شود.

متن کامل این گفت‌وگو از نظرتان می‌گذرد.

ایدز چیست؟

محرز: کلمه ایدز و اچ آی وی مقداری با هم فرق دارد و ایدز مرحله آخر عفونت اچ آی وی است و به کل عفونت می‌گوییم.امیدواریم افراد مبتلا به این ویروس زودتر تشخیص داده شوند؛ چراکه سالها بدون علامت خواهند بود و فقط آزمایش، آن را نشان می‌دهد و بعد از اینکه کمک سیستم ایمنی ورشکسته می‌شود، به مرحله ایدز می‌رود و در این زمان، یکسری تظاهرات خاص خود را از نظر بالینی نشان می‌دهد.

عفونت اچ آی وی و ایدز یک عفونت ویروسی و مزمن است که در حال حاضر با داروها قابل کنترل است؛ مانند دیابت که فرد باید مرتب دارو را مصرف کند و فرد عمر طبیعی دارد و این موضوع نسبت به چند سال پیش خیلی فرق کرده است.

چند سال پیش برای این بیماری دارویی وجود نداشت و بیماران از بین می‌رفتند. داروهای مختلفی آمد و اثری نداشت تا بیش از ۲۰ سال پیش سه دارو آمد که بیماری را کنترل می‌کند و ویروس را در خون از بین می‌برد اما درمان قطعی نیست؛ البته اگر بیمار دارو را قطع کند، بیماری برمی‌گرد.

*شامپانزه عامل اصلی ایجاد ایدز

لطفا توضیح دهید بیماری ایدز از کجا شروع شد و علت بروز آن چیست؟

محرز: حدود ۷۰ سال پیش یعنی ۱۹۴۰ در غرب آفریقا مردم با شامپانزه خیلی رابطه نزدیکی داشتند و این ویروس از این حیوان به انسان سرایت می‌کند؛ آن هم به صورت ویروس که فعلا وجود دارد و به نام اچ ای وی در می‌آید.

ماجرا این طور بوده که در آن زمان هواپیما و وسایلی که بتوانند تجار سریع اجناس خود را انتقال دهند، نبوده و در نتیجه ماه‌ها طول می‌کشید تاجری اجناس خود را به اروپا و امریکا برساند و چند ماه در راه بود.

این افراد هر جا که اتراق می‌کردند، این ویروس را از طریق تماس جنسی یا استفاده از سرنگ مشترک در اعتیاد تزریقی یا مادر آلوده به جنین که سه راه اصلی انتقال بیماری ایدز است، انتقال می‌دادند و فرد در مسیر نیز می‌توانسته این بیماری را انتقال دهد و کم کم از آفریقا شروع شد و تمام دنیا را در برگرفت.

در سال ۱۹۸۱ در دو ایالت سانفرانسیسکو و نیویورک آمریکا متوجه شدند یک بیماری است که جوانان به آن مبتلا می‌شوند؛ این افراد بدون زمینه نقص ایمنی مادرزادی، بدون شیمی درمانی و بیماری زمینه‌ای و با عفونت‌های خیلی شدید مراجعه می‌کنند که نام آن را «ایدز» گذاشتند؛ یعنی سندرومی که در اثر نقص ایمنی اکتسابی به وجود می‌آید.

بعد از مدتی در سال ۱۹۸۳ ویروس عامل بیماری را دانشمندان فرانسه و آمریکا به طور همزمان پیدا کردند.

سال ۱۹۹۵ اجلاسی برگزار شد و گفتند اسم واحدی برای آن بگذاریم و بالاخره «HIV» گذاشتند؛یعنی ویروسی که مخصوص انسان بوده و اصلا در حیوانات این نوع ویروس حالت انتقال پیدا نمی‌کند و ویروس نقص ایمنی انسان است.

تست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تشخیصی در دسترس قرار گرفت و سازمان بهداشت جهانی این کیت‌ها را در اختیار کشورهای مختلف گذاشت و لیستی ارائه داد تا این افراد را آزمایش کنند و ببینند وضع اچ آی وی در دنیا چگونه است؛ چراکه اول فکر کردند این ویروس برای آمریکاست، بعد دیدند نه این طور نیست؛ بلکه تقریبا در همه جای دنیا وجود دارد. اول گفتند این ویروس دست ساز است اما در نهایت کسانی که از بین رفته بودند را تست کردند و مشخص شد این ویروس اچ آی وی است.

آیا بیماری ایدز مسری است؟

محرز: این بیماری قبلا که کنترل نمی‌شد راه سرایت آن خون و فراورده خونی، استفاده از سرنگ مشترک تزریقی، تماس جنسی محافظت نشده با فرد آلوده و بعد نیز مادر آلوده بود؛ به شرطی که نوزاد آن تحت درمان قرار نگیرد. بعداً خون و فرآورده خونی خیلی زود در تمام دنیا کنترل شد و اکنون سه راه اصلی انتقال بیماری وجود دارد.

یک راه شایع در دنیا تماس جنسی با فرد آلوده است؛ راه دوم از مادر آلوده به نوزادش به شرطی که تشخیص داده نشود؛چراکه اگر قبل از زایمان تشخیص داده شود و مادر تحت درمان قرار گیرد، به نوزادش انتقال نمی‌دهد؛ البته مادر نباید به نوزاد شیر دهد. راه سوم استفاده از سرنگ مشترک در اعتیاد تزریقی است.

خون و فرآورده خونی یا دندان پزشکی و آرایشگری راه‌های اصلی انتقال نیست؛ یعنی انتقال از این راهها خیلی نادر است. اگر در آرایشگاه از تیغی استفاده کنند و خون فرد به شرطی که همراه لخته خون وارد بدن دیگر شود، این ویروس انتقال پیدا می‌کند.

اگر فردی انگشتش بریده باشد و خون آن روی دست دیگری بریزد، امکان انتقال ویروس ایدز وجود دارد؟

محرز: انتقال از این طریق خیلی نادر است؛ یعنی خون فرد آلوده باید به یک طریقی وارد بدن فرد بشود و بدون ایجاد خراش امکان انتقال نیست؛ چراکه از پوست سالم ویروس عبور نمی‌کند.

آیا ویروس ایدز از طریق بوسیدن انتقال پیدا می‌کند؟

محرز: بوسیدن و در آغوش گرفتن، حمام مشترک، استخر، عطسه، سرفه و اشک چشم و بزاق دهان باعث انتقال ویروس نمی‌شود؛ مگر اینکه بزاق دهان نیز با خون آلوده همراه باشد.

مایع منی و ترشح واژن در خانم ها و خون آلوده، از راههای دیگر انتقال است؛ ویروس خیلی زود در محیط بیرون در اثر خشکی از بین می‌رود؛ البته در لخته خون ممکن است تا یک هفته باقی بماند؛ضمن اینکه در اثر گرما نیز خیلی زود از بین می‌رود؛ چراکه ویروس احتیاج به سلول دارد تا زنده بماند و داخل سلول است و وقتی سلولی در کار نباشد، ویروس نیز در محیط از بین می‌رود.

بنابراین در تماس‌های عادی زندگی و در محیط کار به هیچ وجه به کسی انتقال پیدا نمی‌کند و فقط آن فرد آلوده باید تماس جنسی بدون محافظ داشته باشد تا بتواند انتقال بدهد، یا خون فرد آلوده وارد بدن فرد دیگری بشود که از طریق سرنگ مشترک اعتیاد انتقال پیدا می‌کند.

بوسیدن و در آغوش گرفتن، حمام مشترک، استخر، عطسه، سرفه و اشک چشم و بزاق دهان باعث انتقال ویروس نمی‌شود؛ مگر اینکه بزاق دهان نیز با خون آلوده همراه باشد.

*ایدز کشنده نیست/ایدز واکسن ندارد

اینکه چند وقت پیش اعلام شد با خون گرفتن ایدز منتقل شد، درست نیست؛چراکه باید خون وارد بدن فرد بشود تا این ویروس انتقال پیدا کند. بنابراین بیماری است که کاملا با آگاهی مستمر و شفاف به افراد به ویژه افرادی که رفتارهای پرخطر دارند قابل کنترل است.

هنوز این بیماری واکسنی ندارد اما درمان مؤثر دارد و دیگر بیماری کشنده‌ای نیست.هرچه زودتر بیمار تحت درمان قرار گیرد و به مرحله پیشرفته ایدز نرود، نتیجه درمان خیلی بهتر بوده و فرد زندگی نرمال خواهد داشت. وقتی ویروس در بدن فرد صفر شود، دیگر انتقال پیدا نمی‌کند.

این بیماری چه نشانه‌هایی داشته و ماندگاری این ویروس چقدر است؟

محرز: ویروس مراحل مختلف دارد. مرحله اول که ویروس وارد بدن می‌شود حدود دو هفته تا گاهی سه ماه هم ممکن است طول بکشد تا در نهایت فرد یکسری علائم حاد پیدا می‌کند که البته ممکن است این علائم هم نباشد.

البته ۷۰ درصد موارد ممکن است این علائم باشد و ۳۰ درصد نیز ممکن است این علائم نیز نباشد. این علائم نیز مانند بیماری‌های ویروسی دیگر است و به قول معروف از زیر دست در می‌رود و کسی توجه نمی‌کند و فرد فکر می‌کند سرماخورده یا آنفلوآنزا گرفته است؛چراکه علائم آن شبیه خیلی ویروس‌های دیگر است و این مرحله نیز خود به خود خوب می‌‌‌‌‌شود.

در این مرحله به دلیل اینکه بار ویروس در خون خیلی بالاست و نقص ایمنی وجود دارد؛ مثل مرحله ایدز، بسیار آلوده کننده است؛ بنابراین افراد در این مرحله اگر اطلاع لازم نداشته باشند که «اچ ای وی» دارند، می‌توانند انتقال دهند.

بعد از این مرحله که خود به خود بهبودی پیدا می‌کند، ایمنی بالا می‌رود، تعداد سلول‌هایی که لیدر نام می‌گذاریم، بالا می‌آید و تعداد ویروس در خون کمتر می‌شود، فرد بدون علامت می‌تواند تا ۱۰ سال زنده باشد؛ یعنی ۱۰ سال هیچ علامتی ندارد اما می‌تواند فرد را آلوده کند؛ مانند افرادی که رفتار پر خطر داشتند؛ شامل اعتیاد تزریقی و استفاده از سرنگ مشترک، بی بند و باری در تماس‌های جنسی، تماس جنسی نامطمئن و عدم استفاده از کاندوم.

برای اینکه از قیافه فرد معلوم نمی‌شود که دچار بیماری ایدز است؛ بنابراین همیشه ما توصیه می‌کنیم که باید از تماس‌های جنسی مطمئن استفاده شود و همچنین بی بند و باری در تماس‌های جنسی و اینکه هر چه تعداد شریک جنسی بیشتر باشد، امکان ابتلا به ایدز نیز بیشتر است.

اینکه می‌گویید از طریق رابطه جنسی انتقال پیدا می‌کند، چه تفاوتی بین انتقال از طریق ازدواج دو نفر یا از طریق رابطه نامشروع وجود دارد؟

محرز: ما می‌گوییم رابطه جنسی مطمئن و نامطمئن؛ یعنی استفاده از کاندوم در تماس جنسی، تماس جنسی مطمئن و عدم استفاده از کاندوم، تماس جنسی نامطمئن می‌شود. چون پیشگیری از انتقال از راه تماس جنسی، یعنی تماس جنسی نداشته باشیم. اگر فرد قبل از ازدواج تماس جنسی داشته، در صورت ازدواج نیز می‌تواند باعث انتقال شود؛ چراکه فرد قبلا تماس‌های نامطمئن داشته و نمی‌داند که مبتلا شده است؛ در نتیجه این فرد وقتی ازدواج می‌کند اگر مبتلا باشد، همسرش را هم آلوده می‌کند و بعد اگر تشخیص داده نشود، فرزندش را هم آلوده می‌کند؛ بنابراین توصیه ما این است که اگر کسی می‌خواهد ازدواج کند قبل از اینکه تقاضای ازدواج کند، تست بدهد.

آیا کسی که تست ایدز آن مثبت است، حق ازدواج دارد؟

محرز: بله؛ با توجه به اینکه درمان مؤثری وجود دارد؛ اما باید به همسر آینده خود بگوید که من «اچ آی وی» مثبت هستم. بیماران زیادی داریم که با وجود اینکه می‌دانند، باهم ازدواج می‌کنند.

آیا این پایش و آزمایش قبل از ازدواج در وزارت بهداشت انجام می‌شود؟

محرز: نه، اصلا اشتباه است؛ یعنی غربالگری به درد نمی‌خورد؛ چراکه میلیون‌ها سال باید غربالگری کنیم و دوره پنجره طولانی دارد و تا سه ماه نیز حتی آزمایش این را نشان نمی‌دهد.این کار هیچ فایده‌ای ندارد و در دنیا نیز ابتدا این کار را کردند اما فهمیدند فایده‌ای ندارد.

فقط توصیه این است که فردی که می‌خواهد ازدواج کند، مشاوره انجام دهد و اگر رفتار پرخطر داشته، تست بدهد. اگر تست آن منفی بود، به راحتی می‌تواند ازدواج کند.

بنابراین چون در فرهنگ ما ازدواج مسئله شرعی است، باید فرد آگاهی داشته باشد؛ بنابراین با توجه به این نکته، باید حتما آگاهی لازم داده شود.

در کلاس بهداشت خانواده شبکه‌های بهداشت کلاس‌های مشاوره ازدواج برگزار می‌شود، آیا در آنجا این آزمایش انجام می‌شود؟

محرز:در این مرحله و زمان تست دادن دیر است و مردم باید آگاه شوند تا قبل از اینکه برای ازدواج اقدام کنند، این مسائل را بدانند. توصیه ما این است که افراد قبل از اینکه تقاضای ازدواج کنند نزد مشاوره بروند و اگر رفتار پرخطر داشتند تست بدهند، اگر تست منفی بود با خیال راحت می‌توانند ازدواج کنند؛ چراکه مشاهده می‌کنیم زوجینی ازدواج کرده‌اند و هیچ علائمی از ایدز ندارند اما هنگامی که زمان بارداری تست انجام می‌شود، مشاهده می‌کنند خانم یا آقا تست شان مثبت است.

در نتیجه باید مقداری سیستم مشاوره‌ای را برای افراد بیشتر کنیم؛ یعنی مردم آگاه شوند تا تست بدهند اما مردم به خاطر انگ اجتماعی این بیماری می‌ترسند؛ این انگ اجتماعی نیز فقط به علت عدم آگاهی است. اکنون اگر مردم از ابتلا فردی آگاه شوند از این افراد دوری می‌کنند و بلافاصله فرد را از کار اخراج می‌کنند؛ چراکه ما قانون عدم تبعیض نداریم.هیچ مؤسسه‌ای حق ندارد فرد را به خاطر داشتن اچ آی وی از کار اخراج کند.

علت تابویی که از بیماری ایدز در جامعه به وجود آمده، چیست؟

محرز: علت عدم آگاهی نسبت به این بیماری است. اکنون این بیماری ویروسی قابل کنترل و درمان است و در این خصوص کاملا درمان، مراقبت و آزمایشگاه لازم را داریم و وزارت بهداشت بیش از ۲۰۰ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در کشور دارد که تمام خدمات ارائه می‌شود؛ضمن اینکه تست و دارو به این افراد به صورت رایگان داده می‌شود. باید گفت آگاهی مستمر و شفاف مردم از طریق رسانه‌ها می‌تواند این انگ اجتماعی را از بین برود.

*تلویزیون در اطلاع رسانی درباره ایدز سکوت کرده است

در مطالعه‌ای که ما در سال‌های پیش انجام دادیم، ۸۰ درصد مردم کلمه ایدز را اولین بار از طریق تلویزیون شنیده بودند،‌ اما تلویزیون در تمام مدت بیش از ۳۰ سال که از اپیدمی آن می‌گذرد سکوت کرده است و تنها نزدیک روز جهانی ایدز چند مصاحبه انجام می‌شود و هر۱۳ سال یکبار نیز یک سریال در این خصوص تولید کرده‌اند.

در کشورهای دیگر به مردم آگاهی شفاف و مستمر داده‌اند و این باعث شد آگاهی مردم بالا رفته و انگ اجتماعی آن نیز از بین برود و مردم از بیمار اچ آی وی وحشت نکنند؛ بلکه مردم از این وجشت کنند که اگر رفتار پر خطر دارند آن را انجام ندهند یا تست بدهند و تحت درمان قرار گیرند.

درباره میزان شیوع ایدز در ایران توضیح دهید؟

محرز: در همه جای دنیا دو آمار در خصوص ایدز دارند. یکی آمار رسمی است و مشخص شده و یکی آمار تخمینی است؛ چراکه همه افراد برای دادن تست مراجعه نمی‌کنند.

در کشورهای اروپایی و آمریکایی آمار واقعی و تخمینی به هم نزدیک است و در کشورهای آفریقایی خیلی فاصله دارد. در ایران نیز تخمین ما این است که حدود ۶۰ هزار نفر مبتلا به ایدز داشته باشیم؛ در حالی که ما فقط ۴۰ هزار نفر را کشف کرده‌ایم؛ یعنی ما تنها یک سوم آنها را کشف کرده‌ایم.

بقیه افراد خودشان نیز نمی‌دانند به این ویروس مبتلا هستند و ما نمی‌توانیم دنبال آنها برویم بلکه خود آنها باید به ما مراجعه کنند، اما این افراد به خاطر انگ اجتماعی و عدم آگاهی مراجعه نمی‌کنند. آموزش و پرورش نیز این مسائل را به دانش‌آموزان آموزش نمی‌دهد و در نتیجه متأسفانه اکنون سن ابتلا پایین آمده است.

میزان شیوع ایدز در ایران در مردان بیشتر است یا زنان؟ضمن اینکه اکنونگفته می‌شود راه انتقال بیشتر از طریق رابطه جنسی است، در اینباره بیشتر توضیح دهید.

محرز: ابتدا که اپیدمی شد تست کردیم و مشاهد شد که در دریافت کنندگان فرآورده‌های خونی بیشتر است؛چراکه در آن زمان فرآورده‌های خونی را از فرانسه می‌آوردیم. در آن زمان در همه جای دنیا بیماران همو فیلی‌شان به ویروس اچ آی وی گرفتار شده بودند و در کشور ما نیز ۴ تا ۶ درصد گرفتار این ویروس شده بودند اما خیلی زود این موضوع کنترل شد و فرآورده‌های خونی ویروس زدایی شد. وقتی فهمیدیم ویروس در کشور است، بانک خون تمام خونها را کنترل کرد و از راه موثر انتقال جلوگیری شد.

در ایران نیز تخمین ما این است که حدود ۶۰ هزار نفر مبتلا به ایدز داشته باشیم؛ در حالی که ما فقط ۴۰ هزار نفر را کشف کرده‌ایم؛ یعنی ما تنها یک سوم آنها را کشف کرده‌ایم.

چند سال است که ما در ایران با بیماری ایدز مبارزه می‌‌کنیم؟

محرز: بنده اولین پزشکی بودم که در کشور روی ویروس اچ آی وی شروع به کار کردم و این موضوع به سال ۶۳ بر می‌گردد. حدود سال ۶۵ بعد از اینکه سازمان بهداشت جهانی تست‌ها را داد تا آنها را انجام دهیم، ما ۷۰ هزار دهنده خون را امتحان کردیم اما هیچ کدام تست شان مثبت نبود.

بیماران هموفیلی را امتحان کردیم که ۴ تا ۶ درصد تست مثبت داشتیم؛ یعنی فقط دریافت کنندگان فرآورده‌های خونی ما مثبت بودند. بعد اینکه کنترل و ویروس زدایی شد دیگر ابتلای بیشتری وجود نداشت و همان تعداد که مبتلا بودند باقی مانده بودند اما چون در آن زمان دارو نبود، تعدادی از بین رفته بودند.

بعداً این روند خیلی آهسته به سمت تماس جنسی می‌رفت و یکدفعه بین معتادان تزریقی در زندان اپیدمی شد؛ چراکه از سرنگ مشترک استفاده می‌کردند و یکدفعه آمار بالا رفت. در آن زمان بیش از ۹۷ درصد بیماران ما مردان بوده و ۳ درصد زنان بودند، این آمار مربوط به ۱۷ سال پیش بود.

در تهران مطالعه‌ای در اعتیاد تزریقی داشتیم و دیدیم ۲۵ درصد تست ایدز مثبت است اما در کل ایران در آن زمان ۱۵ درصد بود اما اکنون در زندانها که زمانی آمار خیلی زیاد بود، این آمار ۱.۲ دهم درصد شده است؛ یعنی با اجرای برنامه کاهش آسیب که ایران در اجرای آن در دنیا رتبه نخست را کسب کرد، به این موفقیت دست پیدا کردیم.

مسؤولان کشورهای دیگر که به ایران می‌آمدند باور نمی‌کردند که در زندانها به فردی که به خاطر اعتیاد زندانی است متادون و سرنگ می‌دهند؛ یعنی برنامه کاهش آسیب ایران زبانزد شده بود و در اعتیاد تزریقی این موضوع کنترل شد. در اعتیاد خوراکی نیز این ویروس انتقال داده نمی‌شود؛مگر هنگامی که از روان افزاها استفاده کنیم و چون مغرز خوب کار نمی کند احتمال انتقال ویروس وجود دارد.

بعد از اینکه این موضوع کنترل شد، این روند به سمت انتقال از طریق تماس جنسی حرکت کرد و باعث شد به تدریج آمار از طریق تماس جنسی بالا برود. زمانی این آمار با این روش ۳ درصد بود و اکنون ۳۵ درصد است؛یعنی ۳۵ درصد از مبتلایان فعلی به ایدز خانم بوده و ۶۵ درصد مردان هستند.

*اکنون انتقال ویروس اچ آی وی در ایران بیشتر از طریق رابطه جنسی صورت می‌گیرد

در همه جای دنیا میزان ابتلا به ویروس اچ آی وی در زنان و مردان مساوی است؛ چراکه راه ابتلای عمده آنها از طریق تماس جنسی است اما در ایران به دلیل اینکه مدتی انتقال از راه تزریق بود و بیشتر معتادان نیز هم مرد بودند، هنوز تعداد مردان ما بیشتر از خانم‌ها هستند، اما تعداد مبتلایان به این ویروس در زنان به سرعت در حال افزایش است؛ به طوری که ظرف دو سه سال چندین برابر شد.

اکنون انتقال ویروس اچ آی وی در ایران بیشتر از طریق رابطه جنسی صورت می‌گیرد. اکنون انتقال از طریق اعتیاد تزریقی و سرنگ مشترک کم رنگ شده اما انتقال از طریق تماس جنسی بیشترین روش انتقال ویروس است.

ازدواج برای کسی که اچ آی وی دارد، ممنوع نیست اما توصیه ما این است که فرد حتما به همسر آینده خود بگوید که مبتلا به این بیماری است

*احتمال انتقال از مادر باردار مبتلا به جنین به صفر رسیده است

البته انتقال از طریق مادر باردار به نوزاد نیز اگر به موقع تشخیص داده نشود، مهم است، اما خوشبختانه با برنامه بسیار عالی پیشگیری از انتقال ویروس از مادر به جنین، اکنون موفق شدیم انتقال از این طریق را به صفر برسانیم؛ چراکه همه خانم‌های باردار در مراکز دولتی و خصوصی تست می‌شوند و اگر مثبت بودند تحت درمان قرار می‌گیرند و حتی وزارت بهداشت شیرخشک نوزاد را تأمین می‌کند.

ما امکانات بچه دار شدن حتی برای کسانی که دارای تست مثبت و منفی هم هستند و با هم ازدواج می‌کنند را تأمین می‌کنیم

کسی که مبتلا به ویروس شد از جهت ازدواج کردن مشکلی ندارد؟

محرز:نه مشکلی نیست. ازدواج برای کسی که اچ آی وی دارد، ممنوع نیست اما توصیه ما این است که فرد حتما به همسر آینده خود بگوید که مبتلا به این بیماری است.

آیا بچه دار شدن فرد مبتلا به ویروس اچ آی وی هم مشکلی ایجاد نمی‌کند؟

محرز: نه ایرادی ندارد. اکنون بسیاری از این بیماران بچه دار شده‌اند. ما امکانات بچه دار شدن حتی برای کسانی که دارای تست مثبت و منفی هم هستند و با هم ازدواج می‌کنند را تأمین می‌کنیم. چون وقتی فرد عمر طبیعی دارد، حق زندگی طبیعی و ازدواج و بچه دار شدن هم دارد.

با آموزش و مشاوره‌ای که به این افراد می‌دهیم، هیچ مشکلی با این بیماران نداریم و صدها بیمار داریم که این بیماران به صورت مثبت و منفی یا برعکس، با هم ازدواج کردند یا بعدا متوجه ابتلا شده‌اند اما با هم زندگی می‌کنند.

آیا ژنتیک نقشی در ابتلا به بیماری ایدز دارد؟

محرز:نه، این بیماری فقط اکتسابی است.

باید افرادی که مبتلا به ایدز هستند به ما مراجعه کنند و انگ اجتماعی این بیماری باید از بین برود.

وضعیت و چگونگی درمان و تأمین دارو برای این بیماران در کشور چگونه است؟

محرز: تمام روند درمان و تأمین دارو توسط وزارت بهداشت به صورت کاملاً رایگان ارائه می‌شود.

ما دارو، آزمایش، مراقبت و کلینیک‌هایی در این خصوص داریم؛ یعنی زیر ساخت‌های لازم در این خصوص جود دارد و مراقبت لازم و درمان فوق العاده خوب است اما باید افرادی که مبتلا هستند به ما مراجعه کنند و انگ اجتماعی این بیماری باید از بین برود؛ تحقق این موضوع در درجه اول فقط در دست رسانه‌هاست.

*هیچ مشکلی در درمان بیماران ایدز در کشور نداریم

منظورتان این است که مشکل اصلی در این خصوص عدم آگاهی است نه بحث درمان؟

محرز: ما هیچ مشکلی در درمان و مراقبت این بیماران نداریم؛ اگر این بیماران مراجعه کنند همه امکانات را داریم و تمام پزشکانی که اکنون از سراسر ایران در این مراکز فعالیت می‌کنند کاملا دوره درمان را دیده‌اند و هر دو سال یکبار نیز دستورالعمل درمان تصویب و ابلاغ می‌شود و این پزشکان طبق آن عمل می‌کنند.

برای مثال بگویم در سیل اخیر سال جاری در لرستان و خوزستان دو هزار نفر از بیماران ما که تحت درمان بوده و دارو می‌گرفتند، یکدفعه به ما مراجعه نکردند و اما ما در عرض کمتر از یک ماه فقط ۱۹ نفر این بیماران را پیدا نکردیم و بقیه را شناسایی کردیم. نیروهای مربوطه با قایق و بالگرد جای آنها را پیدا کرده و به آنها دارو رساندند؛ البته این کار با راز داری کامل در این مراکز درمانی انجام می‌شود.

در این مراکز درمانی تا خود فرد بیمار موافق نباشد ما موضوع ابتلا را حتی به همسر او نیز نمی‌گوییم،بلکه وی باید موافقت کند تا ما موضوع مثبت بودن آزمایش او را اطلاع بدهیم؛ضمن اینکه داروهای درمانی ایدز ما در ایران کاملا به روز است و مطابق داروهای اروپا و کاناداست، اما باید افراد مبتلا باید به ما مراجعه کنند. دانستن این موضوع نیاز به همکاری سایر دستگاه دارد.

ما نمی‌گوییم آموزش و پرورش ؛ بلکه می‌گوییم پرورش و آموزش؛ باید نوجوان طوری در آن پرورش پیدا کند تا وقتی در جامعه حضور پیدا کرد بتواند به بی بند و باری و اعتیاد «نه» بگوید اما این را به دانش‌آموزان یاد نمی‌دهند.

آیا ایدز درمان قطعی دارد؟

محرز: در دنیا در حال کار کردن بر روی درمان قطعی بیماری ایدز هستند. چند وقت پیش یک پروفسور آمریکایی که سومین کاندید جایزه نوبل بود، به ایران و مرکز ما آمد و در مرکز ما کنفرانس داد. وی بر روی دارویی کار می‌کند که نتایج اولیه آن فوق العاده عالی بوده، اما مدتی طول می‌کشد. دنیا در حال کار بر روی دارو و درمان قطعی این بیماری است تا وقتی بیماران دارو مصرف کردند، ویروس کلاً از بین برود.

با داروهای فعلی ویروس در خون از بین می رود و دیگر مسری نیست و هم خود بیمار سالم می‌ماند و هم به دیگری انتقال نمی‌دهد. اکنون این خیلی مهم است اما به محض قطع مصرف دارو دوباره بیماری بر می‌گردد؛ یعنی ما بیماری را مانند دیابت کنترل می‌کنیم.

در ایران نیز تخمین ما این است که حدود ۶۰ هزار نفر مبتلا به ایدز داشته باشیم؛ در حالی که ما فقط ۴۰ هزار نفر را کشف کرده‌ایم؛ یعنی ما تنها یک سوم آنها را کشف کرده‌ایم

عمر افرادی که به بیماری ایدز مبتلا می‌شوند چقدر است؟

محرز: ما از زمانی که بیماری فرد تشخیص داده می‌شود تا ۷۰ سال به او تضمین می‌دهیم؛ البته اگر اتفاق دیگری برای آنها نیفتد، آنها از بیماری ایدز از بین نمی‌روند، چرا؟ برای اینکه اگر پایبندی به درمان خوب باشد و دارو را خوب مصرف کند زندگی نرمال دارد؛ مگر اینکه فرد دچار بیماری‌ها و حوادث دیگری شود.

جایگاه ایران در منطقه از نظر میزان مبتلایان به ایدز کجاست؟

محرز: در دنیا روند بیماری ایدز رو به کاهش است و خوشبختانه در کشورهای غربی تقریبا در حال کنترل است اما بدبختانه در منطقه ما در حال افزایش است؛ یعنی در خاورمیانه و شمال آفریقا؛ چرا؟ برای اینکه کشورهایی هستند که خیلی این موضوع را جدی نگرفته‌اند؛ بنابراین روند رو به افزایش است.

در افریقا در برخی کشورها مثل افریقای جنوبی حدود ۲۵ درصد جمعیت آن مبتلا بودند اما با کمک کشورهای دیگر که داروی لازم را در آنجا تأمین می‌کنند ‌و با انجام درمان باعث شد انتقالی صورت نگیرد.

*مراقبت و درمان ایدز در ایران بالاتر از همه کشورهای منطقه

رتبه ایران در منطقه چیست؟

محرز:در خاورمیانه ایران از نظر کارهایی که درخصوص ایدز انجام داده است از همه کشورها بالاتر است و هیچ کدام به خوبی ما در خصوص مراقبت و درمان کار نکرده‌اند، اما همه کشورها از جمله ایران اطلاع رسانی و آگاهی بخشی درستی در خصوص ایدز انجام نداده‌اند.

برخی کشورها مانند کشورهای اطراف خلیج فارس سیاستگذاران بهداشتی آنها به حرف‌های سازمان بهداشت جهانی هم گوش نمی‌دهند و قواعد خاص خود را داشته و اصلا آماری از تعداد بیماران ارائه نمی‌دهند.

هرکس که در این کشورها مبتلا شود بهترین دارو را برای او تأمین می‌کنند؛ اگر کارگر مهاجری در این کشورها آمده باشد و قبلا تستش منفی بوده و حالا در این کشور مثبت شده است، اخراجش می کنند.به نظرم این نوعی توحش است ؛ چراکه بدون انجام مشاوره و اطلاع رسانی در خصوص این ویروس فرد را اخراج می‌کنند و این فرد علت را نمی‌داند و به منطقه خود می‌آید و بقیه افراد را نیز مبتلا می‌کند.

بیماری‌های مرتبطی که در اثر ارتباط با این ویروس فرد را مبتلا می‌کند، کدام است؟

محرز: وقتی ویروس به مرحله ایدز برسد و پیش برود سلول‌های مخصوص ایمنی و کمک کننده ایمنی را گرفتار می‌کند، از بین می‌برد و تعداد آنها را کم می‌کند. وقتی تعداد به زیر ۲۰۰ برسد؛ در حالی که باید تعداد آن حدود ۱۰۰۰ باشد، بیمار به مرحله ایدز می‌رود و در این مرحله فقط ویروس اچ ای وی نیست که باعث بدتر شدن حال بیمار می‌شود، بلکه یک سری عفونت از ویروس، باکتری، قارچ و انگل به وجود می‌آید و وقتی ایمنی پایین باشد، ذات ‌الریه، عفونت‌های گوارشی شدید، عفونت‌های تنفسی، مغزی و ضایعات مغزی شدید و حتی برخی سرطانها بروز می‌کند.

البته سل در کشور ما نیز می‌تواند با عفونت «اچ ای وی» همراه باشد؛ بنابراین در این مرحله سرطانهای خاص و عفونت‌های شدید بروز می‌کند و اگر بیمار مراجعه نکند، باعث می‌شود از بین برود؛ضمن اینکه وقتی بیمار می‌خواهد کم کم از مرحله بدون علامت به سمت مرحله ایدز برود، یکسری غده‌های لنفاوی نیز در بدن ایجاد می‌شود.

*ایدز هیچ تظاهر بالینی مشخصی ندارد

تظاهرات بالینی بیماری ایدز چیست؟

محرز: ایدز هیچ تظاهر بالینی مشخصی ندارد. مهم این است که باید به فکر ویروس اچ ای وی باشیم. در کسی که تب‌های طولانی دارد وزن کم کرده و جوان است و اگر رفتارهای پرخطر داشته باید علاوه بر آزمایش بیماری‌های دیگر، تست اچ ای وی را هم انجام دهیم.

کسی که اسهال طولانی بیش از یک ماه دارد و در عین حال رفتار پر خطر نیز دارد، باید موضوع اچ ای وی را نیز برای آن در نظر بگیریم؛ بنابراین اچ ای وی هیچ علامت مشخصی ندارد و باید به فکر بیماری بوده و پزشکان از این افراد تست بگیرند.

بارها بوده که بیماری سه ماه اسهال داشته و همه موارد احتمالی بررسی شده اما این فرد یک تست اچ آی وی نداده است؛چراکه کسی به فکرش نرسیده که شاید فردی که سالها ازدواج کرده نیز اچ ای وی داشته باشد.

وقتی احتمال می‌دهیم فردی جزو افراد پرخطر است، نشانه ظاهری این فرد چیست؟

محرز:هیچ نشانه‌ای نداشته و خود فرد نیز آگاهی ندارد؛ تا اینکه آزمایش بدهد. برای همین است که ایدز براحتی از آفریقا آمد و اکنون نیز فردی که مبتلا است می‌تواند به دیگران انتقال دهد؛ در نتیجه باید دنبال علامت نرویم.

رفتار پرخطر، اعتیاد تزریقی و استفاده از سرنگ مشترک است؛ چراکه ممکن است فردی اعتیاد تزریقی داشته باشد اما فقط از سرنگ خاص خود استفاده کند و این مشکلی ندارد. دیگر رفتار پرخطر این است که همسر چنین افراد تزریقی هم در خطر ابتلا هستند؛ ضمن اینکه هرچه تعداد شریک جنسی افراد بیشتر باشد امکان ابتلا به این بیماری بیشتر است.

راه سوم انتقال،انتقال از مادر آلوده به جنین است؛ ما مادران باردار را تست می‌کنیم و اگر مثبت بود تحت درمان قرار می‌دهیم. موقع زایمان این افراد نیز یکسری دارو به کودک می‌دهیم و بعد نیز مادر نباید از ابتدا تولد فرزندش به کودک خود شیر دهد؛ چراکه ۶۵ درصد ابتلا در اثر شیر دادن است؛ البته اگر مادر درمان نشود اما اگر مادر درمان هم بشود ما توصیه می‌کنیم به فرزندش شیرخشک بدهد.

*فعالیت ۲۰۰ مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در کشور

در کل کشور چند مرکز ایدز دارید؟

محرز:در کل کشور بیش از ۲۰۰ مرکز با عنوان مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری داریم که زیر نظر دانشگاه‌های علوم پزشکی فعالیت می‌کنند.

این امکانات و زیرساختها در کشور وجود دارد و اگر بیماران به ما مراجعه کنند زندگی نرمالی خواهند داشت. برای پیشگیری و اطلاع رسانی در خصوص این بیماری باید آموزش و پرورش نیز فعالیت‌هایی داشته باشد. بعضی افراد سیاستگذار چون نمی ‌خواهند خود را به دردسر بیندازند وارد این موضوع نمی‌شوند.

بارها مسئولان وزارت بهداشت نزد آیات عظام در قم رفته‌اند و رهبر معظم انقلاب نیز در زمانی که اپیدمی (ایدز) در زندان صورت گرفت، به سه قوه دستور داد که حداکثر فعالیت را داشته باشند تا جلوی این موضوع گرفته شود.

به نظر بنده نباید در خصوص این بیماری سکوت کنیم؛ البته بنده نمی‌گویم که الگوی کشورهای دیگر را در این خصوص پیاده کنیم؛ چراکه فرهنگ کشور ما با آنها فرق می‌کند اما سکوت نیز نباید کنیم.

درباره داستان ایدز در لردگان توضیح دهید؟

محرز: چند مشکل داریم.خشکسالی،کار و تولید و کشاورزی کم رنگ تر شده و باعث شده کارگران روستایی برای کار به شهرها مراجعه کنند. مقداری هم اعتیاد تزریقی و نیز عدم آگاهی باعث شده این موضوع شده بود.خون باید وارد بدن شود تا فرد ایدز بگیرد. به بهورزی که در آنجا فعالیت می کرد تهمت زدند. در این میان اعصاب مردم این روستا را به هم زدند؛ضمن اینکه به آنها انگی زده شد.وزارت بهداشت نیز فورا با فرستادن پزشکان بسیار خوب اقدام کرد.

بهورز آن منطقه بر خلاف بسیاری از بهورزان دیگر که مدرک فوق دیپلم دارند، لیسانس روان شناسی داشت و در روستای خود ساکن بود. در آن زمان به خاطر دیابت تست خون می‌گرفتند و این بهورز تست گرفته و دیده بود برخی دچار این بیماری شده‌اند.

به علت خشکسالی کارگر مهاجر زیاد شده است؛ در نتیجه کارگر مهاجر مشکلی برای بیماری‌های منقله از راه تماس جنسی و اچ ای وی است؛ چون فرد ممکن است ماه‌ها از خانواده دور باشد و این خطرناک است.

دلیل اینکه در این منطقه برخی افراد مبتلا به ایدز بودند، چه بود؟

محرز: وقتی وزارت بهداشت تست بیشتری انجام داد بیشتر متوجه این موضوع شد. در این منطقه ابتلا بیشتر از راه تماس جنسی صورت گرفت.

برنامه جامع کنترل ایدز چیست؟

محرز: بنده بیش از ۳۰ سال به عنوان کارشناس در خصوص ایدز با وزارت بهداشت کار می‌کنم.در نتیجه تاکنون چهار برنامه استراتژیک داشتیم ؛یعنی هر ۵ سال یک برنامه استراتژیک می‌نویسیم؛ برنامه استراتژیک بر حسب وضعیت بیماری نوشته می‌شود. البته این برنامه استراتژیک در هیات دولت مطرح می‌شود وبعد مورد تصویب هیات دولت و امضای رئیس جمهور قرار می‌گیرد.

اکنون نگرانی بنده به عنوان کسی که سالها درباره ایدز فعالیت می‌کنم، کارگر مهاجر در کشور است. باید به این افراد آگاهی لازم در خصوص این بیماری بدهیم.

اکنون برنامه جامع ایدز به کجا رسیده است؟

محرز: چیزی که اکنون لازم است مجلس آن را تصویب کند، «قانون عدم تبعیض» است؛یعنی هیچ مرکز درمانی و هیچ پزشک و ارائه کننده خدمات درمانی نباید به خاطر ابتلای بیمار به اچ ای‌وی، از درمان آن فرد خودداری کند. اکنون این بیماران بسیاری اوقات برای اعمال جراحی و حتی زایمان به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند اما آنها را پذیرش نمی‌کنند یا دندان پزشکان نیز همین برخورد را با آنها دارند؛ در حالی که یکسری استانداردهایی برای پیشگیری وجود دارد که اگر رعایت کنیم به هیچ بیماری عفونی از جمله اچ ای وی دچار نمی‌شویم.

تا به حال در آماری که در آمریکا وجود دارد گزارش نشده است یک جراح در طول جراحی بیماران اچ ای وی به این بیماری مبتلا شده باشد؛ چراکه استانداردهای جهانی را رعایت کرده‌اند؛ در نتیجه کسی حق ندارد بیماری را به خاطر ابتلا به اچ آی وی قبول نکند.

هیچ موسسه‌ای حق ندارد فرد اچ ای وی مثبت را از کار اخراج کند. اجرای این قانون لازم است تا این موضوع را سامان داده و کم کم این انگ اجتماعی این بیماری را از بین ببریم.

در اوایل پاندمی ایدز در استرلیا، آمریکا و اروپا این قانون را گذاشتند. در حالی که آنها از نظر داشتن سطح آگاهی از ما بهتر بودند،اما دیگر لازم نیست در این کشورها این قانون اجرا شود؛ چراکه همه مردم می‌دانند با بیمار اچ آ ی وی می‌توانند به راحتی کار کرده و زندگی کنند؛ البته می‌دانند فقط نباید خون این بیماران وارد بدنشان شود یا اینکه تماس جنسی بدون محافظ داشته باشند.در نتیجه باید این قانون در کشور حتما اجرا شود تا این بیماران راحت تر باشند.

آیا اکنون این برنامه جامع به تصویب رسیده است؟

محرز: اکنون این برنامه را تدوین کرده‌اند و باید به هیات دولت ببرند و تصویب شود.کمیته ای داریم که از تمام دستگاه‌ها در آن نماینده ای حضور دارد. رسانه‌ها باید به صورت شفاف و مستمر آگاهی لازم را به مردم بدهند؛ باید از طریق فضای مجازی به مردم آموزش بدهیم؛ چراکه جوانان در این فضا حضور زیادی دارند.

آماری از تعداد مبتلایان به ایدز در دنیا بدهید

محرز:در کل دنیا حدود ۳۰ میلیون نفر مبتلا به ایدز داریم.

اکنون نگرانی شما به عنوان رئیس مرکز تحقیقات ایدز کشور و به عنوان متخصص بیماری‌های عفونی چیست؟

محرز: اکنون ما در مرحله تمرکز بر روی افراد پر خطر هستیم اما وقتی بخواهد این ویروس پخش شود؛ یعنی در کل جمعیت بیشتر از یک درصد باشد، دیگر کنترل آن خیلی سخت است. اکنون در کل جمعیت ما میزان شیوع اچ ای وی کمتر از یک درصد است اما در رفتار پرخطر بالای ۵ درصد است ؛ یعنی میزان رفتارهای پرخطر در جامعه ما اکنون بیش از ۵ درصد است.

افزایش بیماران اچ آی وی از طریق تماس جنسی نگران کننده است. اکنون افرادی در سنین ۱۵ و ۱۶ ساله داریم که دچار اچ آی وی شده‌اند و به ما مراجعه می‌کنند. اکنون در مطالعاتی که شده شروع تماس جنسی در ایران حدود ۱۳.۵ تا ۱۴ سال است.

آیا اکنون رفتارهای جنسی نامشروع مسئله است یا به مرحله آسیب رسیده است؟

محرز: مسئله است، اما در حال تبدیل شدن به آسیب است و همه جا وجود دارد. متاسفانه فقر نیز به زیاد ترشدن ارائه خدمات جنسی در ازای گرفتن پول کمک کرده است.

محرز: درمان برای بیماری ایدز وجود دارد و بیماری کشنده‌ای نیست. بیماران باید خودشان به ما مراجعه کنند. امکانات به صورت رایگان در اختیار همه قرار دارد؛آن هم با بهترین پرسنل آموزش دیده. دیگر نباید از اسم ایدز بترسند. وقتی فرد مبتلا می‌تواند زنده بماند چرا نباید به ما مراجعه کند. آموزش و پروش و رسانه‌ها باید در این خصوص بیشتر کار کنند و نباید سکوت کنند.

ما نمی‌گویم برنامه آمریکا در خصوص ایدز را در ایران اجرا کنند بلکه باید متناسب با فرهنگ ما اجرا شود. بنده اکنون این سکوت را بسیار بد می‌بینم و نام آن را سکوت مرگبار گذاشته‌ام. چرا کسانی که می‌توانند زنده بمانند ما حق زندگی را با آموزش به آنها نمی‌دهیم.

معمولا نمایندگانی از کشورهای دیگر و سازمان جهانی بهداشت به مرکز ما می‌آیند. یکی از آنها می گفت خیلی جالب است بنده در تهران هرچه نگاه کردم تعداد زیادی بنر تبلیغات چیزهایی که از نظر غذایی ارزشی ندارد وجود دارد، اما یک مورد نیز درباره اچ ای وی و سلامتی تبلیغ نمی‌شود.