بنیاد فردوسی شاخه توس در سلسله گزارشی به آیین نوروز در دوره‌های تاریخی پرداخت است.

در بخش اول درباره نوروز و حکومت هخامنشیان آمده است:

برخی گمان دارند که کوروش هخامنشی نوروز را (سال ۵۳۸ قبل از میلاد) به عنوان «جشن ملی» اعلام کرده است.

او در این روز برنامه‌هایی برای:  ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی، نظافت خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا می‌کرده است.

این آیین‌ها در زمان دیگر پادشاهان هخامنشی نیز برگزار می‌شده است.

مردم در دوران هخامنشیان با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند و هخامنشیان نوروز را با شکوه و بزرگی جشن می‌گرفته‌اند.

«ارنست هرتسفل»(Ernst Herzfeld) که در سال‌های ۱۹۳۰ در تخت‌جمشید حفاری می‌کرد، عقیده داشت که: «تخت‌جمشید تنها در مواقع برگزاری مراسم و تشریفاتی خاص از آن استفاده می‌شده است» از جمله جشن نوروز که در یکی از کاخ‌های تخت جمشید، یعنی [کاخ آپادانا] برگزار می‌شد.

کاخ آپادانا از قدیمی‌ترین کاخ‌های تخت جمشید، به فرمان داریوش بزرگ بنا شد.

شواهد نشان می‌دهد داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال ۴۱۶ قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب کرد که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده شده است.

آن‌طور که از کتیبه‌های دوران هخامنشی برمی‌آید، زمان آغاز سال نو زمان مشخص و دقیقی نداشته، بلکه متغیر بوده و دلایل آن بسیار پیچیده است. بنا بر مدارک باقی‌مانده، در سرتاسر دوران هخامنشی، زمان آغاز سال نو از ۲۱ اسفندماه (۱۲ مارس) تا ۹ اردیبهشت (۲۹ آوریل) در نوسان بوده‌است.

در دوران هخامنشیان، ۱۱ روز اول فروردین (فرورتیشن/Farvartishn) ویژه انجام مراسم نوروز بود.

شاه در نخستین روز سال نو روحانیون، بزرگان، مقامات دولتی، فرماندهان ارشد نظامی، دانشمندان و نمایندگان سرزمین‌های دیگر را می‌پذیرفت و ضمن سپاسگزاری از عنایات خداوند، گزارش کارهای سال کهنه و برنامه‌های دولت برای سال نو و نظر خویش را بیان می‌کرد که نصب العین قرار گیرد.

شاه سپس پیشکش‌ها را دریافت می‌کرد که نمونه آن در کنده‌کاری‌های تخت جمشید دیده می‌شود.

آنگاه مراسم سان و رژه برگزار می‌شد و افسرانی که قهرمان دفاع از وطن شده بودند، ترفیع و پاداش می‌گرفتند و مقامات تازه و قضات نو معرفی می‌شدند.

«گیرشمن» باستان‌شناس فرانسوی، در مورد مراسم نوروز در دربار هخامنشیان نوشته‌است: «همه چیز در تخت جمشید برای بزرگداشت این جشن ملی بنا شده‌است.»

پیش از انجام تشریفات نوروز، بزرگان حکومت شاهنشاهی و نمایندگان کشورها به تخت جمشید می‌آمدند و در دشت پهناور مرودشت – که رود «پلوار» از میان آن می‌گذرد و در مغرب تخت جمشید قرار گرفته – هزاران چادر می‌زدند. در نمای خارجی پلکان تخت جمشید اشخاصی که در تشریفات نوروز شرکت دارند، نشان داده شده‌اند. در این سنگ برجسته‌ها نمایندگان ۲۳ ملت پیرو شاهنشاهی ایران و درباریان پارسی و مادی به همراه اسب‌ها و گردونه‌های پادشاهی و سربازان شوشی دیده می‌شوند.