یک فعال میراث فرهنگی خبر داد: تُلِ «حَکوان» یادمانی از دورۀ هخامنشی در بدترین شرایط نگهداری می‌شود و از سوی کشاورزان و زمین‌داران روستاهای پیرامون بارها شخم زده و از گستره آن کاسته شده است. اینک، این محوطۀ هخامنشی در جدال با مرگ و زندگی است و بقایای اندکی از آن به جای مانده است.
سیاوش آریا ـ پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی ـ آخرین وضعیت «تل حکوان» را این‌گونه شرح داد: نامش «حَکوان» است برگرفته از روستایی به همین نام، اما بَختش تیرۀ تیره، آن‌چنان که باید به روزگار اَندوهبارش گریست، گریه‌ای از خون. شاید اگر می‌دانستیم که در اینجا به گفتۀ باستان‌شناسان روزگاری یکی از پایگاه‌های مهم و راهبردی هخامنشیان بوده، دست به تاراج آن نمی‌زدیم، ولی با وجود بودن تابلو شناسایی (معرفی) بنا که خود به یادگاری تاریخی تبدیل شده و ارزش آن را نیز بازگو کرده است، باز با بی‌مهری و نامهربانی مردم منطقه و روستاهای پیرامونی روبه‌رو شده و در گذر سال‌های گذشته، بارها و بارها به آن دست‌برد زده‌اند تا جایی که به گفتۀ یکی از بومیان منطقه، دیگر چیزی برای بیرون آوردن از زیر خاکش، وجود نداشته و چند سالی است که دیگر دست از سرش برداشته‌اند!
او اشاره کرد که همین دست‌اندازی‌های پی‌درپی که هنوز هم آثار نابخردی آن پابرجا است و برداشت خاک از محوطه‌ای که روزگاری رونق ویژه‌ای داشته و جایگاه آمدوشد بزرگان هخامنشیان بوده، سرنوشت شومی را برای آن رقم زده است.
این فعال میراث فرهنگی همچنین گفت: در سال های گذشته، بومیان منطقه و مردم روستاهای پیرامونی با کَندوکاوهای غیرمجاز به درازای چندین متر به لایه‌های باستان‌شناسانۀ این محوطۀ باستانی آسیب‌های برگشت‌ناپذیری را وارد کرده و ساختار بنا را به هم ریخته و از هم گسسته‌اند. همچنین بیشتر بلوک‌ها و تکه‌های سنگی مربوط به دورۀ هخامنشی که در پی و شالودۀ بنا وجود داشته و گویای معماری ویژه‌ای از این دورۀ تاریخی شده، در گذر سال‌ها رُبوده و یا شکسته و نابود شده و شمار اَندکی از آن‌ها نیز در جای جای این تپۀ ارزشمند تاریخی و فرهنگی ریخته و رها شده است. دردناک‌تر آن‌که، تُلِ هخامنشی «حَکوان» که به گفتۀ یکی از بومیان منطقه تا چند دهه پیش، بیش از دوهکتار و دویست متر گستردگی داشته و دارای سند هم بوده، با دست‌اندازی‌ها و برداشت خاک از روی آن، اکنون به تپه‌ای کوچک با مساحتی نزدیک به ۵۰۰ تا ۶۰۰ متر تبدیل شده و همین بخش هم از آسیب‌ها و نامهربانی‌های انسانی در اَمان نمانده است.
آریا افزود: گذر جاده از روی عرصه تپه و ساخت‌وسازها در حریم درجه یک آن و برافراشتن تیرهای برق در نزدیکی محوطه و رویش انبوه خار و خاشاک روی تپه از دیگر دشواری‌های پیش روی این محوطه هخامنشی است.
این فعال میراث فرهنگی به نتیجه پیگیری‌های خود برای نجات این محوطه باستانی اشاره کرد و گفت: ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس به اَنگیزه کمبود شدید بودجه و نیروی انسانی کافی در یگان حفاظت میراث فرهنگی، نتوانسته است به‌درستی از این یادمان ملی تاریخی پاسداری و نگهبانی کند و آن را در گوشه‌ای به حال خود رها کرده است. حتی در چندین دهۀ گذشته، هیچ گونه کاوش‌های باستان‌شناسی در این محوطه انجام نشده تا بتوان به پرسش‌های موجود پاسخی درخور و علمی داد و رازهای پنهان و سر به مُهر آن را گشود.
او در ادامه با اشاره به خطر نابودی یادمان‌های تاریخی در سایه بی‌تفاوتی و بی‌توجهی‌ها، بیان کرد: بی‌تفاوتی گریبان‌گیر بیشتر کارشناسان و جامعۀ دانشگاهی و علمی شده و همگی از کنار چالش‌های میراث فرهنگی و دشواری‌های پیش روی یادمان‌های تاریخی و ملی و تکرارناپذیر کشور به آسودگی و سادگی می‌گذرند که بی‌گمان یکی از انگیزه‌های این بی‌تفاوتی‌ها می‌تواند افزایش دست‌اندازی‌ها به یادمان‌های تاریخی و همچنین فراوانی و گستردگی شمار یادمان‌های تاریخی و فرهنگی کشور باشد.
سیاوش آریا همچنین با علی‌رضا جعفری زند ـ باستان‌شناس با گرایش دوران تاریخی ـ که تلِ «حَکوان» را از نزدیک چندین بار دیده است، گفت‌وگویی داشته که او نیز تایید کرد: این تپه باستانی به انگیزه دست‌اندازی‌های فراوان و کَندوکاوهای غیرمجاز سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی و با گذشت زمان بسیار آسیب دیده و حتی می‌توان گفت به سبب بی‌توجهی و سهل‌ِانگاری از میان رفته و نابود شده است. همچنین دست‌اندازی‌های کشاورزان و زمین‌داران تا به عَرصه و روی تپه نیز رسیده است.
این باستان‌شناس از وضعیت موجود یادمان‌های تاریخی به‌ویژه مربوط به دوره هخامنشی گله کرد و افزود: برخی از محوطه‌های تاریخی ارزشمند دوره هخامنشیان با گذشت زمان آسیب دیده‌اند، ولی آسیب‌های وارده و ویرانی محوطه‌ها و یادمان‌های تاریخی دوره هخامنشی در چند دهه گذشته بسیار زیاد بوده و حتی به اندازه همه ۲۵۰۰ سال گذشته، ما در این دوران معاصر به آن‌ها آسیب رسانده‌ایم. این آسیب‌ها یا به گونه شخم زدن تپه‌ها و محوطه‌های هخامنشی همانند همین تلِ «حَکوان» بوده و یا با دست‌اندازی‌ها و کَندوکاوهای غیرمجاز سوداگران اموال تاریخی و فرهنگی صورت گرفته است. شوربختانه با وضعیت پیش رو، محوطه‌ها و یادمان‌های هخامنشی روز به روز آسیب بیشتری دیده و کم رنگ‌تر و از چهره تاریخ به آرامی پاک خواهند شد. بدون این‌که، کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در آن‌ها انجام شده باشد.
جعفری زند ادامه داد: شوربختانه ما تا زمانی که یک محوطه یا بنا و یا اثر تاریخی را از دست ندهیم، متوجه ارزش و اهمیت آن نخواهیم شد. تازه شاید هم، بسیاری از افراد متوجه همین موضوع و نابودی یادمان‌های تاریخی نشوند. همچنین باید دانست که آگاهی‌های ما از یادمان‌های برجای‌مانده از دورۀ هخامنشی و تاریخ این دوره، بسیار اَندک و ناچیز است و همین داده‌ها هم مربوط به چهل تا پنجاه سال پیش است و در چند دهه گذشته چیزی بر دانش ما اَفزوده نشده است؛ زیرا هیچ گونه کاوش باستان‌شناختی انجام نشده و یا اگر بوده، بسیار محدود بوده و بیشتر به بررسی‌های باستان‌شناختی پرداخته شده است. باید دانست که در چندین سال گذشته در سرزمین پارس که خاستگاه هخامنشیان بوده، تنها در تُل آجری مَرودشت کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده و دنباله‌دار بوده است.
محمدتقی مصطفوی ـ باستان‌شناس، مترجم و نویسنده ـ در کتاب اقلیم پارس درباره تلِ حَکوان نوشته است: تلِ حَکوان از تپه‌هایی است که تکه‌های سفال‌های پیش از تاریخ در دامنه آن پیدا شده و در بهار سال ۱۳۳۸ خورشیدی با موافقت ادارۀ کل باستان‌شناسی بر پایه درخواست جلال آرین، مالک روستای پیرامونی و از سوی اداره باستان‌شناسی استان فارس مختصر خاک‌برداری و گمانه علمی در آن انجام گرفت و در نتیجه، بنایی از دوره هخامنشی در تپۀ نام‌برده، آشکار شد که آن را روی شالودۀ سنگی سپیدی که درازای آن از شمال باختری (غربی) به جنوب خاوری (شرقی) نزدیک ۲۴ متر و پهنای آن کمابیش ۱۰ متر است، ساخته بودند. همچنین آثار دیوارهای خشتی و اتاق‌ها در بالای صُفه‌ای که از شالوده نام‌برده پدید می‌آمد، کشف شده است. کشف بنای هخامنشی یادشده می‌رساند که همان گونه که احتمال داده می‌شد در مسیر راه شاهی میان پارسه (تخت جمشید) و شوش بناهای کوچکی از آن دوران برای توقف و آسایش شاهنشاهان هخامنشی ساخته بودند و از آن‌ها نیز برای ناهارخوری و شکارگاه هم استفاده می‌شده است. همچنین با نگرش به مسافت پارسه با قصراَبونصر شیراز کمابیش با مسافت قصر اَبونصر تا تلِ حَکوان کوار برابر است و به خوبی می‌توان نشان داد که قصراَبونصر نخستین نشیمنگاه (منزلگاه) راه شاهیِ نام‌برده شده و تلِ حَکوان دومین نشیمنگاه آن از سوی پارسه (تخت جمشید) بوده است.
اما جعفری زند ـ باستان‌شناس ـ دیدگاه دیگری دارد و در این‌باره گفت: به دید من «تپۀ حَکوان کوار» یکی از پایگاه‌های مهم و بزرگ دوره هخامنشیان بوده که از اهمیت ویژه‌ای در آن دوران برخوردار بوده است که می‌توان آن را با محوطۀ هخامنشی «جِن جان» در فَهلیان نورآباد پارس سنجید. حتی از دید من باید تلِ حَکوان بزرگ‌تر از تپۀ «جِن جان» هم بوده باشد که در گذر زمان و با دست‌اندازی‌های سودجویان بخش‌های زیادی از آن، به آرامی از میان رفته است و بیشتر بلوک‌های سپید سنگی آن ربوده‌اند و یا نابود شده است.
تلِ حَکوان کوار با شمارۀ ۳۴۱۳ و در تاریخ ۲۷ اسفندماه ۱۳۷۹ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است و بر پایه قانون میراث فرهنگی هرگونه دست‌اندازی، دخل و تصرف و پی‌کَنی و آسیبی به آن تخلف بوده و جرم به شمار می‌آید. این تپه باستانی در شهرستان کوارِ استان فارس قرار دارد.
عکس‌ها از سیاوش آریا
نظرات