تصاویری اندوه بار از بنای تاریخی «چهارصفۀ نادری» دوسیران در کازرونِ پارس

بنای تاریخی نامدار به«چهارصُفۀ نادری»در روستای دوسیران شهرستان کازرونِ پارس در وضعیت اَندوه باری به سر می برد و به زباله دانی تبدیل شده است. بدتر از آن نیز، بیشتر گچ بری های زیبا و کهن این یادگار ایلخانی فرو ریخته و یا به وسیلۀ عوامل انسانی مورد دستبرد جای گرفته و از میان رفته است.

به گزارش اول فارس ، سیاوش آریا پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی – خبرنگار آزاد – کُنشگر میراث فرهنگی، گردشگری و زیست بوم – راهنمای گردشگری- دبیرانجمن مهرگان نوشت:  روستای دوسیران یکی از روستاهای کوهستانی و زیبا و کهن شهرستان کازرون است که در آن هفت بنای تاریخی نامدار به«چهارصُفه»وجود دارد که همگی به ثبت ملی رسیده است. اما به جز دو تا از این بناهای«چهارصُفه»درِ همگی بسته و به گفته ای “پلمب” است! همچنین در چندین دهۀ گذشته و زمانی ناروشن، روی همۀ بناهای«چهارصُفه»خانه های مردم روستا ساخته شده است که یکی از آسیب های بزرگ به این بناهای تاریخی به شمار می رود.

در این میان، بنای نامدار به«چهارصُفۀ نادری»که مالک خصوصی دارد و دارای سنگ نبشته ای(کتیبه) در بالای تاق ورودی بنای آن نیز است و می توان از این یادمان تاریخی بازدید کرد،در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می برد و به زباله دانی تبدیل شده است.

همچنین درون یکی از اتاق های بنا، کَند و کاوهای غیرمجاز سودجویان اَموال تاریخی و فرهنگی به بهانه های پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنجی که هیچ وجود خارجی ندارد و توهمی بیش نیست، نمایان است که آسیب های برگشت ناپذیری را بر جای گذاشته است. مرمت های غیراصولی و شلخته ای که در نمای بنای سنگی و بیرون عمارت«چهارصُفۀ نادری»اَنجام گرفته و چهرۀ بنا را زشت کرده، از دیگر دشواری های این یادمان تاریخی و ارزشمند و یگانه است.

از سویی، لکه های تیره و مشکی رنگ، که هم به سبب روشن کردن آتش در گذشته از سوی دامداران منطقه بوده و هم به اَنگیزۀ رِخنۀ رطوبت است، چهرۀ این یادگار ملی و تاریخی و فرهنگی را خَدشه دار کرده و آسیب های فراوانی به آن رسانده و صحنه ای بسیار زشت و زننده با بوی بد و آزاردهنده برجای گذاشته است که باید هرچه زودتر از سوی مسولان میراث فرهنگی استان مورد مرمت اصولی و پاک سازی قرار گیرد.

گچ بری های ایلخانی«چهارصفۀ نادری»فرو ریخته است

اما بی گمان بدترین آسیب و درد بنای زیبای«چهارصُفۀ نادری»فرو ریختن گچ بری های بسیار ارزشمند و چشم نواز آن است که بخشی به اَنگیزۀ گذشت زمان و عوامل طبیعی رُخ داده و بخش دیگری از آن به اَنگیزۀ عوامل انسانی روی داده است و بیشتر گچ بری ها با طرح ها و نقش های ایرانی بسیار زیبا که همگی از آنِ دورۀ ایلخانی است بر روی زمین فرو ریخته و بیشتر تزیینات به کار رفته در بنا از میان رفته و نابود شده است. همچنین رها شدن بنا و بی تفاوتی مسولان فرهنگی شهری و استانی و مربوطه نیز، سبب شده است که یکی از مهم ترین و ارزشمندترین یادمان های ملی و تاریخی در بدترین شرایط حفاظتی جای گرفته و روز به روز به نابودی نزدیک تر شود.

وضعیت اَندوه بار بنای نامدار به«چهارصُفۀ نادری»دوسیران، داستان پرغصه و تکراری و همیشگی یادمان های تاریخی و فرهنگی کشور است که با کمبود بودجه و نبود دلسوز رو به رو بوده و به حال خود رها شده و هر دَم نیز، مرگ را انتظار می کشد. این در حالی است که ما در کم تر بنای تاریخی ای با چُنین گچ بری های زیبا و مِهرازی(معماری)شگفت اَنگیز و طرح  و نقش های زیبای ایرانی رو به رو هستیم. گچ بری های زیبای ایلخانی بنا بسیار چشم نواز و دل اَنگیز است، ولی شوربختانه همگی در حال نابودی است و ما تنها بینندۀ آن بوده و دست روی دست گذاشته ایم!

آیا بناهای«چهارصفۀ»دوسیران، باستانی و آتشکده بوده است؟

یکی از مواردی که نویسندگان و پژوهش گران در بازدید از بناهای«چهارصفه»روستای دوسیران از آن نام می برند کاربری و پیشینۀ تاریخی این یادمان ها است و برخی آن ها را به دورۀ ساسانی و گاه با نام آتشکده یاد می کنند.

اما علی رضا جعفری زند، باستان شناس با گرایش دورۀ تاریخی که بناهای«چهارصُفه»را از نزدیک دیده است  گفت : «نخست باید بدانیم که بناهای«چهارصُفه»همگی از آنِ دورۀ اسلامی است که برای اجرای آیین های مذهبی همانند تصوف پدید آمده است و بیشتر آن ها از سدۀ چهارم به بعد شکل گرفته اَند. بناهای«چهارصفه»در روستای دوسیران کازرون نیز، تاریخی میان سدۀ چهارم تا هفتم مَهی(قمری) را دارند که گچ بری های بنا از آنِ دورۀ ایلخانی است و چیزی که امروز نمایان است و می بینیم تاریخی کهن تر از سدۀ چهارم اسلامی ندارد و نمی توان آن را به دورۀ ساسانیان نسبت داد.از سویی، نیاز به یادآوری است که بیشتر بناهای سدۀ چهارم مَهی از دورۀ آل بویه و دیلمیان بسیار همانند یادمان های ساسانی هستند و برخی از پژوهش گران و نویسندگان به سبب پیروی این بناها از شیوۀ مِهرازی(معماری)دورۀ ساسانیان، آن ها را به اشتباه به این دوره نسبت می دهند. همچنین ما این بناهای«چهارصفه»را تا دوره های میانه و اواخر اسلامی داریم. یعنی از دورۀ صفویه تا اواخر قاجاریه که در گورستان ها نمونه های فراوانی از این بناها وجود دارد. زیرا مِهرازی ایرانی جریان دارد و به هم پیوسته است و از دورۀ باستان تا کنون دنباله داشته است. نیاز است بدانیم که ما در باستان شناسی برای منسوب کردن آثار و بناها به یک دوره ای از تاریخ، باید چندین عامل را در نظر بگیریم و با یک عامل نمی توان یک بنا یا اثر را از آنِ دوره ای از تاریخ بدانیم. زیرا برخی از یادمان های تاریخی بسیار همانند یک دیگر هستند و امکان دارد یادمانی باستانی با یادمان دیگری از دورۀ اسلامی بسیار همانند و نزدیک به هم باشند. و همین موضوع سبب خواهد شد که برخی از پژوهش گران در نسبت دادن یادمان ها به دوران باستانی اشتباه کنند. همان گونه که می دانیم ما حتا برخی از چهارتاقی ها را از آنِ دورۀ اوایل اسلامی می دانیم. در حالی که ریخت و فرم و مِهرازی آن ها بسیار همانند چهارتاقی های ساسانی است. پس نمی توان تنها به اَنگیزۀ ریخت چهارتاقی بناهای«چهارصُفه»روستای دوسیران آن ها را به دورۀ ساسانی نسبت دهیم».

کازرون یکی از پایگاه های مهم تصوف در ایران است

دکتر جعفری زند، دربارۀ کاربری بناهای«چهارصُفۀ»روستای دوسیرانِ کازرون به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : «بناهای نامدار به«چهارصفۀ»دوسیران بی گمان کاربری آیینی داشته و از آنِ صوفیان است که در این بناها به انجام آیین های مذهبی خود سرگرم بوده اند. تاریکی بنا و پنهان بودن آن نیز، به روش آیین های مذهبی صوفیان در پیوند است. همچنین شهرستان کازرون از سده های چهارم به این سو و به ویژه در سدۀ هفتم یکی از پایگاه های مهم تصوف در ایران بوده است که ابواِسحاق کازرونی یکی از پیشگامان آیین تصوف در شهرستان کازرون و حتا ایران بوده است که سند و شواهد بسیاری در این باره برای ما به جا مانده است. از سویی، برخی از بناهای تاریخی صوفیان در سده های پَسین تر تغییر کاربری می دهد. زیرا همیشه تصوف مورد پذیرش همۀ دولت ها نبوده و در برخی دوره های تاریخی آن ها را مورد نکوهش قرار می دادند. از همین روی، منطقه های دور افتاده بیشتر مورد بهرۀ آن ها بوده تا مرکز شهری».

داستان هفت برادر«دوسیران» اَفسانه است

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا هفت بنای«چهارصُفه»در روستای دوسیران کازرون از آنِ هفت برادر بوده است که مردم منطقه و برخی از نویسندگان از آن نام می برند، گفت : «این داستان ها باورهای عامیانۀ مردم است و جنبۀ اَفسانه دارد و هیچ سند تاریخی دربارۀ آن وجود ندارد. ما نمونه های فراوانی از این دست باورها و اَفسانه ها در سراسر ایران داریم که ریشه های تاریخی ندارد و سپس تر این چیزها را درست کرده و نگاشته اَند. تنها مورد جالب توجه آن بهره گیری از شمارۀ(عدد)هفت است که نزد ایرانیان باستان شماره ای سِپَند(مقدس)بوده که تا به امروز نیز دنباله داشته است».

آتش زدن«چهارصفۀ نادری»دوسیران!

این باستان شناس که از نزدیک بناهای«چهارصُفه»روستای دوسیران را دیده و بررسی کرده است دربارۀ لکه های تیره و مشکی رنگ در درون بنا و اَنگیزه های به وجود آمدن آن به تارنمای فرهنگی مهرگان گفت : «بخش زیادی از این لکه های تیره رنگ به سبب آتش زدن بنا از سوی دامداران است که نخست آن جا را به آغل گوسپندان تبدیل کرده و پس از آن، بناها را به آتش می کشند که نمونه های فراوانی را در سراسر ایران از جمله در کاروان سراها داریم که به این روزگار افتاده اند. این موضوع را من بررسی و پرس و جو کرده ام و هنوز نشانه های سوختگی را می توان در بنا دید. بخشی هم مربوط به رِخنۀ رطوبت است که در دیگر بناهای تاریخی نیز، وجود دارد».

بازشناسی«چهارصفۀ نادری»دوسیران

بنای«چهارصُفه غلام حسین نادری»در شمال روستای دوسیران و در بلندای ۸۹۳ متری از سطح دریا جای دارد.روستای دوسیران یک منطقۀ کوهستانی و در شمال باختر(غرب)شهرستان کازرون جای گرفته است و پوشش گیاهی آن درختان بلوط،بنه،بادام کوهی و باغ های انار و انگور است که هفت بنای«چهارصفه»در این روستا وجود دارد. دیوارهای درونی این بنا ها گچ بری های زیبایی داشته اند که هم اینک با ویرانی زیادی رو به رو است و آثار کمی از آن ها به جای مانده اند و درگذر زمان و دوران معاصر در پیرامون«چهارصفه»ها به وسیلۀ مردم روستا خانه سازی شده اند و این بنا ها در میان و زیر خانه های مسکونی جای گرفته است!

بنای«چهارصفه غلام حسین نادری»در شمال روستا در میان خانه های مسکونی به گونه ای که روی پشت بام این بنا خانه سازی شده،جای دارد.گوشۀ (ضلع)شمالی،خاوری و باختری خانه های مسکونی و گوشۀ جنوبی آن کوچۀ تنگ و باریکی قرار دارد.

نمای بیرونی بنا گچ کاری بوده که ریزش کرده است.درِ ورودی«چهارصفه»به سوی جنوب باز می شود و بالای در، سنگ نبشته ای وجود دارد که نوشته هایی به گونۀ آیه های قرآنی بر روی سنگ تراشیده شده است.فضای درونی بنا چلیپا(صلیبی)شکل و تاق آن چهارتاقی که در مرکز به شیوۀ تاق تویزه به هم وصل شده اند.این بنا در برگیرندۀ چهار صفۀ شمالی،جنوبی،خاوری و باختری و گوشۀ هر صفه یک اتاق وجود دارد. بر روی دیوارهای درونی بنا گچ بری های زیبایی نمایان است.در این«چهار صفه»شش تاقچه وجود دارد.فضای درونی بنا تاریک و بدون هیچ پنجره و نورگیر است.کف بنا گچ بوده که هم اینک نابود شده است.

روستاییان زباله های خود را همچنان در این مکان تاریخی می ریزند! دیوارهای«چهارصفه»دو جداره و مصالح به کار رفته درآن ها سنگ تراشیده،سنگ لاشه،سنگ و گچ است.اندازۀ ساختمان ۱۴متر و هفتاد سانتی متر درازا و۱۳متر و بیست سانتی متر پهنا است.

از ویژگی های این بنا نوع معماری آن به گونۀ چلیپا شکل و چهارتاقی و تاق تویزه، همچنین گچ بری های بسیار زیبایی که دارد، می توان نام برد.

مالکیت این بنا خصوصی است. دیرینگی بناهای«چهارصفه»دوسیران به دورۀ ایلخانیان می رسد.

ورودی بنا که مرمت های شلخته و غیراصولی بر روی آن انجام گرفته است

سنگ نبشته بالای در ورودی بنای چهارصفه نادری

سنگ حوضچه ای شکل که مربوط به مراسم آیینی صوفیان بوده و رها شده است

گچ بری های ایلخانی بنا که در آتش سوخته و در حال از میان رفتن است

گچ بری های بسیار زیبای بنا که در حال نابودی کامل است

حفاری غیرمجاز بزرگ در درون یکی از اتاق های بنایی که مالک خصوصی دارد بسیار شگفت انگیز است

انبوه زباله و پسماندهایی که در درون بنا رها شده و بوی بد و آزاردهنده ای دارد

وضعیت اندوه بار درون بنای چهارصفه نادری روستای دوسیران

نم و رطوبت نیز به درون بنا رخنه کرده و آسیب های برگشت ناپذیری را برجای گذاشته است

نظر بدهید