فیش حقوق کارمندان دولت در دوران حکومت قاجارها

دودمان قاجار یا سلسله قاجار یا قاجاریان نام سلسله‌ای ایرانی است که از حدود سال ۱۱۷۵ تا ۱۳۰۴ بر ایران قاجاری به مدت حدود صد و سی سال فرمان راندند. بنیان‌گذار این سلسله آقامحمدخان قاجار بود.

سردودمان قاجاریه مربوط به یکی از طایفه‌های ترکمان ایران به نام ایل قاجار بود که بر اثر یورش مغول از آسیای مرکزی به ایران مهاجرت کردند. آنان ابتدا در پیرامون ارمنستان ساکن شدند. ایل قاجار یکی از هفت ایل اصلی قزلباش بود که شاه اسماعیل یکم به یاری توان نظامی آن‌ها دودمان صفویان را بنیان نهاد و به دلیل کمک‌های بزرگی که به دربار صفوی می‌نمود، قدرت بیشتری یافت. شاه عباس بزرگ یک دسته از آنان را در استرآباد (گرگان امروزی) ساکن کرد.

در دوران پادشاهی شاهان قاجار بخش زیادی از سرزمین‌های اصلی کشور پهناور ایران در ناحیه شرق و غرب طی عهدنامه‌های مختلف به ویژه در دوران فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه، مناطقی از خاک کشور، تحت فشار روسیه تزاری از جغرافیای سیاسی ایران جدا گردید.

خاندان قاجار یکی از خانواده‌های دارای زیرشاخه‌های نسبتاً زیاد در ایران محسوب می‌گشت و آخرین دودمان پادشاهی ترک‌زبان تاریخ ایران از این خاندان بود.  پس از اجباری شدن نام خانوادگی و شناسنامه در دورهٔ رضاشاه، هرکدام از شاخه‌های این خانواده نامی انتخاب کردند که اغلب برگرفته از نام یا لقب شاهزاده‌ای بود که نسب خود را به او می‌رساندند. اکنون بسیاری از نوادگان قاجار در ایران، جمهوری آذربایجان، اروپا و آمریکا زندگی می‌کنند.

سندی که در این‌جا ملاحظه می‌کنید، بخشی از دفترچۀ ثبت دریافتی‌های یک‌ماهۀ کارمندان وزارت جنگ در سال ۱۳۳۳ قمری (سال ۱۲۹۳ شمسی) است. در این سند که به دوران سلطنت احمدشاه قاجار مربوط است، فهرست دریافتی کارکنان دوایر مختلف زیرمجموعۀ این وزارتخانه ذکر شده است؛ از روسای دوایر گرفته تا منشی و مترجم و پیشخدمت و سرایدار.

یکی از نکات جالب توجهی که در این سند به چشم می‌خورد، اختلاف دوازده برابری میان بالاترین و پایین‌ترین حقوق ثبت شده است. بالاترین حقوق در این سند مربوط به رئیس ادارۀ محاسبات است که ۲۲۱ تومان (۲۲۱۰ قران) دریافتی ماهانه‌اش بوده و پایین‌ترین حقوق نیز به مستخدمین و سرایدار‌ها مربوط است که ماهیانه ۱۰ تومان دریافت می‌کرده‌اند. حقوق کارمندان میان‌رتبه مثل منشی‌ها، مترجم‌ها یا افراد نظامی اعم از سواره نظام یا پیاده‌نظام نیز حدودا بین ۶۰ تا ۷۰ تومان بوده است.